Эрте бурун шагда бо чер делегейге кижи деп чүве турбаан, бир-ле улуг ээн чүве турган иргин. Ол үеде чүгле авалышкы /угбалышкы/ Ай Хүн ийи ойнап турган. Бир удаа Хүн Айга айткан иргин. “Иелээ кады турары чалгыыранчыг /чалгааранчыг/ апарды.Сен хүндүс ойнап чоруп тур.мен дүне ойнап чоруп турайым дээрде Ай тжргаш:
-Хүндүс чорууру мен ышкаш арнында толбуларлыг чүве хүндүс канчап чоруур чүвел.Сен хүндүс чоруп тур. Мен дүне чорууйум дээш хүндүс хүн дүне ай ойнап чоруур болган чүвези иргин. Чер делегей ээн дааш шимээн деп чүве чок боорга Шагжтив бурган эр кыс ийи кижи бүдүрген иргин.оон та кажан чүвези иргин бир ле катап кыс кижизинден бир кырын ышкаш улуг чүве төрээн иргин. Бурган ол кырын ышкаш чүвени бичий бичий кылдыр кескеш ону тарбыдап көвей бичий уруглар кылгаш чүк чүкке чорудуп
-Сен ол черни ээлеп амыдыра, сен ол черге баргаш амыдыра деп чоруткан иргин. Ол уруглар айтып берген черинге барып амыдырап көвүдээн.Бир үе эрткен сонгаар Шагжтив бурган биле Майдар бурган ийи мурнунга бир бир аяк каггаш
- Кымнын аянга чечек өзүп бодараар ирги дээш манап олурган. Майдыр бурган бир көөрге Шагжтив бурганнын мурнунда аяандан чечек өзүп келген болган.Шагжтив бурган караан шийп алган олурган.Майдар бурган Шагжтив бурганнын аяанда чечекти бодунун аяанга салып алгаш айткан:
- Мээн аяамнан чечек өзүп келди дээн. Шагжтив бурган ол бүгүнү билип турза даа билбээченнеп
-Ча эки дир.Сен тергийдээр үенде кижилер оорчу мегечи болур иргин дээн. Амгы үеде Майдыр бурган тергийдеп турар болгаш кижилер оорчу мегечи боп турар.
Чаг тыва сөөктүг Түбдүн оглу Кыс тан 2005 чылдын күзүн бижип алдым/ Г. Золбаяар чыып бижээн
Эрте бурун делегей деп турбаан суг билен агаар казыргы шуурган турган. Ол үеде Очурмаанай бурган дээрзи турган иргин. Ол бир катап куду көөрге куруг улуг суг, ол сугнун кырында казыргылап чалгыглар дүргектелип турган. “Бо улуг суг салгыннын орнунга чер делегей деп чүве бүдүрген болза” деп бодаан. Чер делегей бүдүрерде ол чааскаан күжү четпейин дузалажыыр эш дилеп чорааш майдыр бурганны тып алган. Оон иелээ улуг сугга чоокшулап келгеш көөрге ол улуг сугнун ортузунда бир улуг пага турар болган.Очурмаанай бурган Майдар бурганга мынча деп айткан.
-Сен баргаш ол улуг паганы сугнун кырынга ойтур каап бер. Мен оон иштинин кырынга олуруп турайым. Ол аразында сен далай дүвүнге эштип киргеш довурак балгаш адыштап алгаш кел. Ынчап чоруурда үргүлчү мени бодап сактып чор.Ынчалзан бодаан ажылын бүдер деп айткаш Майдарны чоруткан иргин.Майдар эштип эштип далай дүвүнге чедип барып бир адыш довурак балгаш адыштап алыр дээрге болдунмас, тудуш кадыг чүве болган. Ында мында чернен алыр деп харбактаныырда болдунмас боорга арга чадааш
-Мен алыр дээн эмес мен, Очурмаанай экел дээн болгай деп бодаптарга адыжынга долдур балгаш довурак туттуна барып тур. Оозун так адыштаан хевээр эштип олургаш Очурмаанай олурган паганын иштинин кырынга салырда чоорту пага көзүлбестеп чер боп чыптынынп чоруй барган. Ол чер кырынга иелээ олурган иргин. Ынчап олургаш ол ийи эзегилеп келгеш удуй барган иргин. Оон мурнунда иелээ эзээр удуур деп чүве бтлбес турган иргин. Ол үеде шулбус халып чорааш ийи кижи удуп чыдарын көргеш чедип келген. Шулбус бодап тур “Бо ийини чыткан чери биле кады суг дыва кийр октаптайын дээш черни көдүрүп алгаш көөрге суг чок бооп тур. Ынчааода ийи бурганны колдуктап алгаш чернин ужу шазынга баргаш суг дыва кийр октаптайын дээш чүгүрүп тур. Шулбус чүгүрүп чүгүрүп сугнун бараанын көрбээн.ядарап шылааш ийи бурганны черге каапкаш чоруй барып тур.Шулмус чораан сонгаар Очурмаанай оттуп Майдарнны откуруп алгаш:
-Сен бис ийи удуп чыдарывыста шулмус далай суунга октап өлүрер дээрде чер делегей камгалап бис ийи өлбээн иргин бис дээн. Ол ийи тынын ап үнген чер делегей кырынга чоруп тургаш “Бо чер делегей кырынга дириг амытан кылып бүдүрээли деп хоочулажып тур.Оон бичий балгаш алгаш кижи дүрзүнүн кылып ап тур. Оозу тын чоп бидпирейп олуруп тур. Ол кижиге тын тып экээр дизе ол аразында бо киживисти аза шулмус хоралаар , ынчаарда чүнү даа чоокшулатпас эки манаг кылып каар херек деп Очурмаанай айткан. Ынчалырда Майдар ыт кылгаш манадып каан. Ол ыды дүк чок чанагаш чүве иргин. Ыдынга дүк тып кээр дээш ол ийи чоруптары билек аза чедип кээп тур.Ыт азаны үзе чаза соп каар чазып ээрип чоокшулатпас боорда аза:
-Сен мени ээрип үзе чаза тыртар деп барба. Мен сени дүктүг кылып берейн дээш ытты дүктүг кылып каап тур. Оон ыт аштааш азадан чем сураарда:
- Бо кижи сээн ээн болур. Ынчангаш ол сени чемгерер дээш кижинин кыдыынга барып хендир өртедипыжын кижинин хаайынын үдүнге кийр үрүпкен. Ынчаар үрүптерге ол кижи тыннанып ынаар мынаар кылаштай эгелей берип тур. Ол аразында аза чиде хона берип тур. Очурмаанай билен Майдар ийи чедип кээрге кижизи тыннанып калган чоруурун көргеш:
-Бис сени кижи кылдыр бүдүрген бис. Харын угаан сагыш, тынын тып кээр аразында сен тыннанып калып тур сен. Сени кым тынгарды деп сураарда кижи
-Билбес мен дээн. Очурмаанай билен Майдар ийи кижинен өске хамык ан амытан малды кылып бүдүрүп тур. Оон Очурмаанай “Ам бо хамык амытан, мал кижини удуртуп башкарар чүве херек.Сен таанда чүвенин ужур бажын билбес тур сен дээрге Майдархорадап:
-Мен чок болзамсен чааскаан чүнү-даа кылып шыдавас сен. Деп алгырып адак соонда ийлээ какылажыптур. Оон Очурмаанай бурган айтып тур.
-Ча иелээн аякка суг кудуп алгашаравыска каап алгаш көрүп олураалы.Кымнын аяанга чечек өзер эмес.Оовус бо чер делегейнин мээзи болзун. Деп тур. Ол ийини аразынга аза шоштуруп, какылаштырып турган чүвези иргин. Майдар бир көрүп келзе Очурмаанайнын аяанда чечек өзүп келген боп тур.Харын Очурмаанай ийи караан шийп алганолурарын көргеш ол чечекти бодунун аяанга каап ап тур.Ону Очурмаанай билгеш “Бо делегейнин кижилери бот боттарын мегелээн, хуурган, мегечи ийи арынныг улус болур иргин дээш дээринче ужуп үне берип тур.
