Сөөктер дугайында

ТӨӨГҮ ЧУГАА

Бистиң дөрвен өөлеттиң үнген чери Саар-Салбыр деп чер дивейикпе, оглум. Мынаар алдайнын ындында Дай-Мөңгүннүң бетинде дивейикпе. Амыр-Санаа бегниң үезинде аразында чаалашкаш, унуун силерлерниң тыва дээнде “Тагның ураанхай” деп калгаш, бистиң мында тыва “ураанхайн долоон хошуу”, “Алтайн ураанхай долоон хошуу” деп калган. Ол Алтайн ураанхайн долоон хошууннуң үш хошууну бистиң тыва бо Сенгил сумуннуң төвүнде. Сарыг дааның кожууну, Махбарди күннүң кожууну, Сеңгин күннүң кожууну деп мындыг үш кожуун турган.

ЧАГ-ТЫВА СӨӨКТҮҢ ТЫВЫЛГАНЫНЫҢ ДУГАЙЫНДА 

    Бо черге, бистиң чуртта чаг-тыва деп аайтыр. Силерниң чуртугарда чаг-тыва деп чок. Ону мен база сурап билген, дыңнаан мен. Унуун көөрде, бистиң ийи тыва бөлнүп адырылгаш, көвей чыл болган. Унуун соңгаар чаг-тыва деп чурт үнген. 
    Ол чаг-тыва канчап үндү дээрин мен чугаалап аайтыйн. 

ЧАГ-ТЫВАНЫҢ ТЫВЫЛГАНЫ

    Чаг-тыва дээри төөхүсүн аайтыйын. Чаг-тыва дээр бир кижи чааскаан чурттап, ол хаяның сыны-биле аңгаа чоруп тургаш, онуун өшкүнү, чуңманы холга өшкү кылып, чуңма кадарып, чоргуже чедир, Дээдис ыыттап, бо чаңнык огу дүжүп, дыт үстүнге өрт үнүп-түр.