Чалыыларның ырылары

БИЛБЭЭДИМ

Кошкар сынныг борамны
Хоярын-даа билбээдим.
Кожуун чуртум силерниӊ
Ховулаарын-даа билбээдим.
Аргар сынныг борамны
Арарын-даа билбээдим,
Аал чуртум силерниӊ.
Айтыыргарны - даа билбээдим.
Чээрен сынныг борамныӊ
Челерин-даа билбээдим,
Чеди кожуун чуртумнуӊ
Челерин-даа билбээдим,

БѲДЕЙ НАЙРЫНГА ЫРЛААР ЫРЫ .    

Алдын дагшада араганы
Амзап чаагай ижээли.
Алышкы тѳрээн бодувус
Амыр-менди чоруукай.
Мѳӊгүн дагшада араганы
Мѳѳгнежип чаагай ижээли.
Мѳѳгнежип чораан бодувус
Мѳнге чаагай чыргаалы.
Ыяш дагшада араганы    ^
Ырлажып чаагай ижээли^
Ырак-чооктуӊ; ха-дунма
Менди чаагай чоруукай.
Остуг чурттуг Иргит сѳѳктүг Хувааг оглу Сарыг-орустан 1990 чылдыц 7 ай 29-та Г. Золбаяр бижип алган.

БѲДЕЙ ЫРЫ

Мѳӊгүлейти диккен бѳдейниӊ
Мѳӊгүн курун куржаалы.
Бѳгүн диккен арагазын
Мѳӊгүн дашкалап сѳӊнээли.
Алгыг диккен бѳдейниӊ,
Алдын курун куржаалы.
Амданныг диккен арагазын
Алдын дагшкалап сѳӊнээли.

ДОВШИЛДООРЫМ

Аргалыгныӊ. ыяжынан эдип алган довшилдоорым,
Алаларныӊ кудуруунан хылдап алган довшилдоорым.
Дожантыныӊ, ыяжынан эдип алган довшилдоорым,
Доругларньӊ кудуруунан хылдап алган довшилдоорым.
Хѳрлээтиниӊ. ыяжынан эдип алган довшилдоорым,
Күреӊнерниӊ кудуруунан хылдап алган довшилдоорым.
Теректигниӊ, ыяжынан эдип алган довшилдоорым,
Дезиглерниӊ кудуруунан хылдап алган довшилдоорым.
Хараатыньӊ ыяжынан эдип алган довшилдоорым,
Караларньӊ кудуруунан хылдап алган довшилдоорым.

МЭЭҢ БЭЭМ

а)    Белдиринен аржаан аккан
Бедик улуг тайгам бар.
Бежен кижи бараан болган  
Бедик улуг бээм бар.
Адырынан аржаан аккан      
Алгыг улуг тайгам бар.
Алдан кижи бараан болган  
Аттыг улуг бээм бар.
б)    Чеден чылгының иштинен
Челижин бербээн мээң борам.
Чеден кижиниң иштинге
Чеченин бербээн мээң бээм.
Алдан чылгының иштинен
Аксын бербээн мээң борам  
Алды кожуун иштинге    
Адаанын бербээн мээң бээм.
Л. Балсыннан (1905 ч. т., 65 харлыг, хойт) Г. Золбаяр дыцнап бижээн.

МЭЭҢ БЭЭМ

Төжүнен аржаан каккан,
Төлгүн улуг тайгам бар.
Дөртен кижинен бараан кылган,
Төрел улуг бээм бар.

Дөртен актаның иштинге,
Аксымын бербээн мээң борам.
Дөрт кожуун Тывазының,
Адаанын бербээн мээң бээм.

Белдиринен аржаан каккан,
Белдир улуг тайгам бар.
Бежен кижинен бараан кылган,
Бедик чечен бээм бар.

Бежен актаның иштинге,
Аксымын бербээн мээң борам.
Беш кожуун Тывазының,
Адаанын бербээн мээң бээм.

ХАРГЫЖАР МЕН

Хара шокар сарлыымны 
Хараатыга кадарар мен,
Хайралдыг чаңгыс кулугур 
Хараңгы дүне харгыжар мен.

Бора шокар сарлыымны
Бора сынга кадарар мен,
Болчайлыг чаңгыс кулугур 
Бо дүне харгыжар мен.

Ак шокар сарлыымны
Артыштыгга кадарар мен,
Адаш чаңгыс кулугур 
Адар даңда харгыжар мен. 

Эрээн шокар сарлыымны
Эзирлигге кадарар мен,
Эжим чаңгыс кулугур 
Эртен-кежээ харгыжар мен.