Алды чүүл бойдус бар. Агаар, кей, суг, күн, довурак, ыяш ол бүгү бойдустар аразында кини-баары-биле холбаглыг болур. Кижиде база мага-бодунда ындыг ыяш, суг, довурак, агаар, кей деп бойдустар турар. Кижиниң ол бойдустары чер, делекей-билен харылзажыр. Кандыг-бир чоруктан, чижээлээрге, мен суг олуттуг болса, от-биле кайы-хамаанчок бактажыр болса, бодум бужартаар, азы одум бужартаар шиңгии.
Чер-делегейге бис ыяш кеспе, суг быжартатпа, Алдай Дээдистиң сабтыы докшуурхаар дээр. Ол сабтык дээрге, чүү дизе, чижээлээрге, ыяшты кезип кагса, ыяштың дазылы өлүп калыр. Ол өлүп калырга, ол черниң довураа, чери, агаары кургай бээр. Ол дээрге багай, чүве.
Ынчап кээрге, дем чугаалажып турган Чола-Саңның кырында бир улуг оваа бар. Ол оваа хам кижиниң дагып чораан оваазы. Ону дагыырда, Алдай Дээдиске чалбарыыр. Бис ам мынчап аайтыр бис.
Чээ, бээр көрүп бегире тын,
Беш-Богда, Бай-Алдайым!
Хая көрүп ханырап тейлээйн,
Улуг хайрхан Бай-Алдайым!
Калбак эдээмни чадып,
Кара бажымны мөгейтип,
Силерге чалбарып тейлеп олур мен, Бай-Алдайым!
Адыл-малымны четкил-менди болдур,
Ачы-үренимни дымаа-хынаа шөлээн болдур,
Аалывыс менди болсун,
Адыл-малывыс онча болсун,
Довурааңга тодурган,
Балгажыңга байыткан
Бай-Алдайым! – деп чалбарыыр бис.
Бистиң бо черивисти үреп турар. Бурунгу бистиң өгбелеривис чогум тарбаанны адар дээрден башка, ону казар, маспактаарын хоруур турган. Бо шагда бодунуң туразынан кандыг-даа хамаанчок өлүрүп турар. Бис айны, чылдысты догааштырып, оран-таңдыны көрүп, бо чыл кандыг болурул, күскү тарбаанның кирижи, ыяш-даштың саргайганын көрүп, агаарны тодарадып турар бис.
Бо чылын кадыг берге чыл болду, хат-чимис кежээ үнген, тарбаан бодунуң үңгүрүн ортаа дуглаан болгаш, энир чылын улуг чут болду. Ыяш адаанан саргарып, тарбаан эрте үңгүрүн дуглаар болса, ол чылын кадыг кыш болур деп, бойдустуң аажы-чаңын билип олурар бис. Бо чылын ыяш-даш декси саргайган, тарбаан боорда, үңгүрүн долу дуглаан, чамдык черге чимис өспээн, чамдык черге өскен болгаш, бо чылын кемчок, чылыг кыш болур деп билир.
Чылдыс биле айнан көөрге, догаалгын келир. Чылдыс мечи мынчап келирге, үстүнен келир, артынан келир, каттажып догаалгажыыр. Каттыжып келирге, кадыг ай болур, артынан азы үстүнен келирге, сүрлүг эки ай болур деп көөр. Чылдың экизин көөрге, чула айның он бежиниң догаалгызын көргеш, ол чылдың эки, багын шинчип көөр. Догаалгын дээрге алды чылдыс ай-биле чоокшулажып, немезе каттыжып кээрин адаар бис.
Чеди-Хаан деп чылдыс бар. Ол чылдыс бүрүзү хымыш ышкаш бажынан баштааш, чижээ, чылан чылдыг кижи кайы оранны ээлеп турарын көрүп, кижиниң төрүттүнген чылының аайы-биле аттыг болур. Бистиң Алдай Дээдистиң ээзиниң дүжер, чалараар күнү деп турар. Ол күннү аайтып каан турар. Ол кежээ чылдыс четчиирге үнгеш, Чеди-Хаанга чажылын чажар. Кижи бүрүзүнүң чажыл чажар күннери турар. Чеди-Хаанны бажынан санаар. Бир дугаар чылдыс боорга, Санчаанамсык деп аттыг. Бо болурга күске чылдыг кижиниң чылдызы. Ийи дээрге, Жүгдүржап деп аттыг чылдыс, ол боорга хаван, инек чылдыг кижиниң чылдызы боор. Үште Тамдыжап деп чылдыс ыт билен пар чылдыг улустарның чылдызы боор иргин. Дөрт дээрге, Хорвоожиң, дагаа билен тоолай чылдыг кижилерниң чылдызы. Беш дугааргызы болурга Бурган багшы, ол боорга мичи, улу чылдыг; алды дугаары Санчы-Очсүрүң – чылан, хой; чеди дугаары – Отучу, ол аът чылдыг кижилерниң болур. Эрги айныы-биле күске чылдыг кижи – айның он бежинде, инек чылдыг кижи – эрги айның сезинде, пар чылдыг кижи – эрги айның чедизинде, тоолай чылдыг кижи – дөртүнде, улу чылдыг кижи – эрги айның ийизинде, чылан чылдыг кижи – чээрби чедизинде, аът чылдыг кижи – бежинде, хой чылдыг кижи – чээрбизинде, мечи чылдыг кижи – чээрбизинде, дагаа чылдыг кижи – он чедизинде, ыт чылдыг кижи – чээрбизинде, хаван чылдыг кижи – биринде демги чеди чылдыска сүттен, ак чемнен чажыл өргүп, чалбарып турар.
