Эртээ бурун бир шагда чеди сарыг өшкүлүг ашкыяк, хоочун ийи чурттап чораан чүве иргин. Хоочун бир күн чеди сарыг өшкүзүн саап алгаш, сүдүн саарып олургаш аайтып тур:
- Бо чеди сарыг өшкүнүң сүдүн кудуп бээр ажы-төл чок берге иргин – деп тур.
Ыя ол арада Дилгижек келгеш, өөнүң чаштынан дыңнап турар иргин. Ынчап тургаш, Дилгижек кире халып келгеш:
- Оол чок кижиге оол болуп берейн, кыс чок кижиге кыс бооп берейн – деп-тур.
Ашкыяк, хоочун ийи ону дыңнааш, өөрүп-тур:
- Оол дээр оол чок, кыс дээр кыс чок улус бис, биске оол бооп бер – деп-тур.
Дилгижек-оолга сүттен ижирткеш:
- Чаа, оол болган кижи чеди сарыг өшкүң кадаргаш кел – деп-тур.
Ашкыяк, хоочун ийи:
- Чаш дыштаныыр үе келди – дээш, чыдып ап-тур.
Оол-даа чеди сарыг өшкүзүн сүрүп алгаш, даг куду үне барып тур. Хаяга тырып алгаш, бир өшкүзүн тулуптай сойгаш чииш, иштинге сиген тырыыш, хаяга чөлеп каап тур.
Унуун кежээ келсе, бир өшкү чок иргин.
- Ой, оглум бир өшкүң канчалды? – дээрге:
- Ой, хаяда муңгашталып калды, эртен эккээр мен.
Эртенинде алды өшкүзүн кадаргаш чоруп каар. База бирээзин тулуптап чииш, сиген тырып каар. Чеди күн чеди өшкүзүн тулуптап чииш, хаяга сөлеп каар. Кежээзинде оол чааскан кулаштап келир.
- Ой, өшкүң кайыл? – дээрге:
- Төөзү хаяга киргеш, үнмейн кагды –деп-тур.
- Ындыг болса, эртен барып ап алыр бис. Эртен эрте бараакай деп-тур.
Эртенинде Дилгижек-оолду эдертип алгаш, чоруп каап-тур. Дээ улуг хаялыг черде чеди өшкүзү саргайып көстүп турар иргин.
- Чаа, эъжей, мен хадыр чер үнүп шыдавас кижи мен, коргар мен, силер эккелгер – дээш, Дилгижек-оол олуруп ап тур. Ашкыяк:
- Мен баргаш, ойладып эккелийн оглум – дээш, ашкыяк барса, чеди өшкүзүн тулуптай союп чиггеш, иштинге сиген тырыыш, тургузуп каан болган. Өшкүзүн тулуптай сойгаш чип каанын көргеш, ам черге ашкыяк карганып-сөгленип:
- Хайралдыг чеди өшкүмнү чигген иргин, өлүрер мен, чидирер мен, сени болсун – дээш карганыр орта, Дилги дем чернен чүгүрген шиинде өгге келир.
- Эъжем диинде өшкүзүн үндүрүп алган сүрүп олур. Аштай бардым – дээр.
Демги хоочун өөргеш, улуг чудаң хайындырып алган олурар. Демги изиг чудаңны Дилгижек-оол хоочуннуң арны куду чажыптар иргин. Изиг чудаңга демги хоочуннуң арны быжып калгаш, арзайып олуруп каап-тур. Демги Дилгижек-оол өг иштинен чашкаар үндүр үңгүр казып ап тур. Ашкыяк карганып, сөгленип кирип келгеш:
- Чеди өшкүвүстү Дилгижек-оолга чидиртип алдывыс, демги аза-шулмус кайда барды, сен чүге өөрүп каткырып, элек кылып олур сен? –деп, улам ажынып тур.
Хоочун тургаш, ашкыякка:
- Силерге чудаң хайындырып алгаш олурарымга, Дилгижек-оол келгеш, чудаң-биле арным өрттедип кагды – деп-тур.
Ашкыяк улам ажынып:
- Чеди өшкүмнү чиди, хоочунум арнын өртетти, канчаар эмес мен – деп, Дилгижек-оолду кыгырар. Дилгижек-оол:
- Мен мында тур мен – дээр.
- Кайда сен? – дээрге:
- Чаштын – дээр.
Ашкыяк чаштыгаа үнүп келирге, Дилгижек-оол:
- Ой, мен өгде мен – деп алгырар. Ынчап дагын-дагын, казып алган үңгүрүнен үне-кире халып туруп бээр. Ашкыяк өгге кирип келгеш, кыгырарга, Дилгижек-оол:
- Мен бо мен – деп бажын көргүзүп алган чыдар.
- Сени канчаар өлүрер мен – дээрге,
- Ында чүү бар, балдыгарны алгаш, мээң бажымны чара каккар, кагарда чидиг балдыгарны эки кере көдүрүп тургаш, караагар шыйып алгаш кагар силер. Мен ‘че’ деп аайтыр мен – дээр.
Ашкыяк чидиг балдызын алгаш, караан шыйып алгаш балдызын кере көдүрүп кээрге, ‘че, каккар’ дээш, Дилги бажын үңгүр куду суптар. Ашкыяк соора каккаш, чаваан чара каккаш, амдыы черге өлүп калыр.
Дилгижек-оол чеди сарыг өшкүнү чиггеш, хоочунну быжырып өлүргеш, ашкыяктың чаваан чара кактыргаш чоруп каар иргин.
Унуун чоруп турарга, орукка бир бадарчы-лама таваршы бээр иргин. Бадарчы-ламаны көөрге, улуг хара барбалыг иргин. Ону көрүп кааш, Дилгижек-оол бир буду бастынмас аксак болу бээр иргин. Демги бадарчы-лама дилгини чаа хап алыр дээш ойладып каар иргин. Дилги-даа аксаңкайнып дезер иргин. Лама бичии четпейн турар. ‘Бо чүгүмнү каап кааш ойладыр болса, тудуп алыр кептиг мен’ дээш, чүгүн черге каап кааш, ойладыр. Элээн ырап, бир межеликти ашкан соонда, Дилги шой кадык болгаш бадарчы-ламага четтирбейн барып тур.
Унуун Дилги дагый маңнааш, демги ламаның чүгүнге келир. Ажыдып көрсе, долдур чаагай чем, чигир турар иргин. Чемин чигеш, чигирин ап алгаш ойлап чоруй баар.
Унуун чоруп олурда, орукка Адыг келир иргин. Демги Дилгижек-оол бир чигирни чип туруп турар. Адыгның мурнунга чоокшулап келгеш, бир караан так шийип ап-тур.
- Бир карааң чүге шийип алган олур сен? – дээрге,
- Чаагай амданныг болурга, бир караам уштууш чип олур мен – деп тур.
- Шын бе? – дээрге,
- Ой, шын – дээр.
- Ындыг болса мээң караамның бирээсин уштуп берем, чип көрейн – дээр. Демги дилги Адыгның бир караан ушта тырткаш, бодунуң аксы куду киир каапкаш, Адыгның аксынга бир чигирин киир кааптар.
- Бо чүүден чаагай чүвел, сен мээң оглум боор сен бе? – дээр.
- Ынчанмайн канчаар, карак чок кижиге оол бооп, силерни азыраар мен – деп-тур.
- Ух, чүүден чаагай чүвел, оглум, ам база бир караамны уштуп берем – деп Адыг дилээр. Дилгижек-оол Адыгның база бир караан ужулгаш, бодунуң аксы куду киир каапкаш, Адыгның аксы куду база бир чигир киир кааптар. Унуун согур Адыгны чедип алгаш, бир улуг эзим хая кырынга үнүп келгеш, улуг от оккулар. Дүне болурга, одун улгаттыр оккулгаш, боду от кыдыынга, Адыгны хая кыдыынга чыткырып каар.
Дүне тургаш, Дилгижек-оол Адыгга мынча дээр.
- Ой, эъжей, кыстарга керектиг кызыл сиртимни, оолдарга керектиг ой сиртимни от чип чыдыр, бичии ыңгай чыткар – дээр.
Адыг бичиилеп чылып олургаш, эзимниң ирмээнге кээр.
Дилгижек-оол база от оккулгаш:
- Ой, эжей, кыстарга керектиг кызыл сиртимни, оолдарга керектиг ой сиртимни от чип чыдыр, бичии ыңгай чыткар – дээр. Адыг ыңгайлаар орта чарык куду ажа берип-тур. Дилгижек-оол Адыг аңдарлы бээр орта, ‘ам үс-чагга тоттум’ деп каткырып, өөрүп-тур.
Адыг батса-батса, хаяда өзүп турган кызыл сөөскенге халбактаны бээр. Унуун Адыг дыңнап турса, Дилгижек-оол: ‘үс-чагга тоттум’ деп, алгырып, өөрүп турар.
- Өлген кулугур чүү деп тур сен? – деп Адыг ажынарга, Дилгижек-оол:
- Чок эъжей, аа хайраан эъжем, хайраан эъжем деп алгырып-тур мен –деп-тур.
- Бээр чор, мени тырт – дээрге, Дилги хап келсе, Адыг сөөскенге ызыртына берген туруп-тур. Дилгижек-оол келгеш, сөөскенни одура ызырыптарга, Адыг унуун куду баткаш, кемге баргаш кээп дүшкеш өлүп каап-тур.
Демги семис Адыгны Дилгижек-оол барып чип, иштин угбайн, аксынан үс-чаг шуурап, кемни өрү бар чорса, удур чеди Бөр-Эъжей кел чор иргин. Демги чеди Бөрү иштин угбайн чоруур дилгини көргеш:
- Ой, сен канчап үс-чагнан кузуп чор сен? – дээрге, Дилги тургаш:
- Дээ алдын хараалчыкка кудуруум суп алгаш, Алдай куду көрүп алгаш, улуп олурарымга, үс-чаг төктүп келир иргин – деп аайтып-тур.
Барып көрсе, шын хараалчык бар иргин, демги чеди Бөр доштуң чарыынга кудуруун тырып алгаш, улуй берип тур иргин. Улуп-ла турар иргин.
- Үс-чаг-даа дүшпес. Өлген дилги бисти мегелеп каан иргин, ам чоруукай – дээш турар орта, чеделдирзиниң кудуруу дошка так чыпшына доңуп каап-тур.
Демги Дилгижек-оол кемни өрү бар чыдарга, тал чыыр дээн шаналыг ашкыяк таваршы бээр иргин.
- Ой, сен мында чүнү кылып чор сен дилги? – дээрге,
- Мен оран кезип чоруур багай Дилгижек-оол мен. Дээ дошта чеди Бөрнүң кудуруун дошка доңуруп, силерге белеткеп кагдым барып ап алгар – дээш, Дилгижек-оол чоруй баар иргин.
Ашкыяк барып көрсе, шын чеди Бөрнүң кудуруу дошка так чышпына доңуп калган казылып олурган иргин. Ашкыяк ‘Дилги шын аайыткан иргин’ дээш, талдаар дээн чидиг балдызын уштуп эккелгеш:
- Силерниң кайы черигерге кагарга өлүр силер? – деп сурап тур. Чеди Бөр тургаш:
- Бистиң кудуруувус биле дош ийинин аразынга кагар болса өлүп турар бис. Өске черге какса силерниң бодугарны чиир бис – деп-тур.
Демги тенек ашкыяк чеди Бөрнүң дошка чывшынган кудуруу дош ийинин аразынга кагарга, бөр бирээлеп өлүп аңдарлып тур. Ашкыяк чеди Бөрнү шаназынга чүдүрүп алгаш, дошту өрү чоруп аалының өдээнге кээп, хоочунун кыгырып тур.
- Ой, хоочун чеди Эъжей өлүрүп келдим, угбайн тур мен.
Багай чурук тон даарап олурган хоочуну өөрээштиң дааранып олурган чүскүүн сыыра каап тур. Хоочун барып көрсе, чеди Эъжей чок, чеди улуг хара даш каап каан турган иргин.
- Кыраан назыда кижи электеп, шоодуп турар сен, чеди Эъжей-даа чок, чеди моңгулак хара даш турбаан ба деп, амдыы черге хоочун ажынып тур.
Ашкыяк келгеш көөрге, шынап-ла чеди хара даш чыдып тур. ‘Өлген маңгыс хоочун мегелеп, чеди Бөрнү чипкеш, мени мегелеп тур иргин’ дээш, бижээн уштуп эккелгеш, хоочунунуң иштин чара кезиптерге, чеди Бөр-даа чок, чаңгыс моңгулак чүскүк үнүп кээп тур.
Ынчаар ашкыяк хоочунун өлүрүп ап тур. Дилгижек-оол деп ындыг тоол туруп тур оо.
