Эртегиде, бурунгуда бир шагда Алдай долган ала-бора чылгылыг, Хангай долган хара-ала чылгылыг Бугалдай-Бай деп кижи чоруп-тур оо. Унуун Бугалдай-Бай Алдай долган ала-бора чылгызын чандырып чоруурда, Челбеге-хоочун таваржып тур. Челбеге-хоочун холунда туткан ай балдызы бар.
- Сени мен чиир мен – деп тур.
- Алдай долган ала-бора чылгым бар, ону чи – дээрге:
- Чок, чаавыла сени чиир мен – деп тур.
- Чок мени чиве, Хангай долган хара-бора чылгым бар, ону немеп берейн. Чаңгыс оглум бар, ону база берейн – деп тур.
Челбеге-хоочун чөвшээреп тур.
- Ындыг болса, мен Алдай долган ала-бора чылгымны, Хангай долган хара-бора чылгымны сүрүп алгаш, кем-сугну кежип, ойлап чоруй баарымга, оол удуп чыдар, онуун барып чип ал – дээрге, демги Челбеге-хоочун чөвшээреп тур.
Бугалдай-Бай ийи кылын чылгызын сүрүп алгаш, өөнге кээп, хоочунунга аайтыр иргин:
- Че, мен Челбеге-хоочунга таварышкаш, мени чиир мен дээр орта, ынгаа садыглашкаш, чаңгыс оолду бээр бооп келдим.
Ашкыяк, хоочун ийи ынчап чугаалашкаш, өөнүң чаштынга ала-чавааны баглааш, ок-чазын оглунуң кыдыынга каап кааш, дүне ийелээ көжүп чоруй барып-тур. Оол даңгаар оттуп келсе, ада-иези көже берип-тур. Оол ала-чавааны мунуп алгаш, оларның соонан ара хонуп чыткан черинге сүрүп чеде берип-тур. Оол келгеш:
- Ок-чам кайыл? – дээр.
- Ок-чаң чуртта халып калып-тур, барып ап ал – деп-тур.
Оол ала-чаваазын мунуп алгаш, дедир чуртка келсе, бир кулаан дөженген, бир кулаан шугланган, оолдуң ок-чазын кыдыында каап алган хоочун чыдып-тур иргин.
- Оой, кадай, ок-чамны ап бергерем – дээр орта, хоочун тургаш:
- Мен олурарда, чыдып албас, чыдарда, олуруп албас, турарда, олуруп албас, олурарда туруп албас бодум канчаар деп-тур мен, бодуң дүшкеш ап ал – деп тур.
Оол ок-чазын карбай алгаш, ала-чаваазынга мунар орта, Челбеге-хоочун тура халааш, ай балдызын туткаш, ала чавааның бир будун кыргый хап-тур. Ала-чаваа үш буттуг ойлаар иргин. Челбеге-хоочун сүрүп четкеш, база бир будун үзе кагар иргин. Чаваа ийи буттуг маңнаар иргин. Челбеге сүрүп келгеш, база бир даманын үзе кагар орта, чаваа ужуп калыр иргин.
- Ам кай баар сен – дээш, оолду тудуп алгаш, от оккулуп:
- Бүүрээңни шиштээр бүрлүг ыяш тып эккел, баарыңны шиштээр парлыг ыяш тып эккел – дээр иргин.
- Бүүрек шиштээр бүрлүг ыяш кандыг болур чүвел, баар шиштээр парлыг ыяш кандыг болур чүвел? – деп, арга иштинге ыглап кылаштап чорда, сыын таваржы бээр иргин.
- Кайыын канчап чор сен? – деп, сыын сурап тур.
Оол тургаш:
- Челбеге-хоочун мени чиир деп-тур, ада-ием мени каггаш көже берген. Ойлап чор мен – деп-тур.
- Менгээ олурувут – дээрге, оол тургаш:
- Ооргаң оргу бе, сының хертеш бе? – деп сурааш, сыынга олурувудуп-тур.
Сыын оолду олуртуп алгаш, ойлап каап-тур. Сыын чеже кемни кежип, чеже артты ажып келгеш: - Амды болдурдум, мен ам чин төгер мен’ деп тур.
Демги сыын чумурнуң чинин чудурук кылдыр Челбеге-хоочуннуң арнын орта чажывыткаш, ойлап каап тур иргин. Челбеге-хоочун кем эриинге кээп, арны-мойнун чуп алгаш, дагый сүрүп каап-тур иргин. Челбеге-хоочун сүрүп чоокшулап келирге:
- Чаа, ам бир чаңгыс чин калган ийик, ону төгейн – деп-тур.
Сыын мөөнүнүң чинин ‘бөлдүрт’ кылдыр өткеш, Челбеге-хоочуннуң арнын шывай хап-тур иргин. Челбеге-хоочун чинин аштап чуп алгаш, база-ла сүрүп каап тур. Сыын ойлап олургаш, бир черге келсе, ында темир терек туруп-тур иргин. Сыын тургаш:
- Че ам, оол, мээң чиним-даа доозулду, ам аргалай албас иргин мен, темир теректиң кырын орта үндүр чажыптайн, аңгаа бодуң аргаң тып – деп-тур.
- Ынчалгар – деп, оол чөвшээрээр орта, сыын келгеш, темир теректиң кырын орта үндүр чажыптып-тур иргин.
Челбеге-хоочун келгеш:
- Сен ам кай баар сен, мээң чемим болган сен – дээш, темир теректи ай балдызы-билен кезип-тур иргин.
Челбеге-хоочун темир теректи ортузунга чедир кезип олурда, бир Дилгижек кээп-тур иргин.
- Чээ, чүнү кылып олур силер? – дээрге, Челбеге-хоочун тургаш:
-Бо оолду чиийн деп олур мен. Бир байның ийи кодан чылгызын чиир дээримге, бо оглун саткан ийик. Сыын алгаш дескеш, бо темир терек кырын орта үндүр чажыпты – деп-тур.
- Ой, силер ядарап каап тур силер, мен силерге дузалажыйн, силер оолдуң эъдинен бичиини бээр силер бе, мен кесчип берейн – дээр орта:
- Ынчал оглум, мен ядарап калдым – дээш ай балдызын бээр иргин.
Челбеге-хоочун көөр орта, Дилги ай балдызының бизинен хап, удуур орта артынан хап ынчап турар иргин. Челбеге-хоочун дыңнап чыдарга, Дилги турбайн хап турар. Унуун ынчап чыткаш, Челбеге-хоочун удуй бээр иргин. Удуй бээрге, Дилгижек челимин үндүрүп келгеш, Челбеге-хоочуннуң ийи караан так кылдыр челимнеп каар иргин. Челбеге-хоочун удууш оттуп келирге, караа көрбес, челим чывшырып каан болур иргин. Хоочун арай боорда карбаданып, суйбанып чорааш, бир чернен суг тып алгаш, челимин адыра чуп алгаш, дагый келир иргин. Улаштыр темир терээн кезип ийи-үш күн кезип турарга, база бир Дилгижек кээр иргин.
- Ой чүнү кылып тур силер? – дээрге, бо темир теректи ужургаш, бо оолду чиир деп тур мен. Ам бо темир терек үстүүр деп келди – деп-тур.
- Ой, силер ядарап каан турбаан силер бе? – деп тур.
- Мен кесчип берейн бичии чижийн дээрге,
- Мен ам силерге мегелетпес мен, бодум кезер мен – дээр орта:
- Кандыг Дилги келди – дээрге,
- Ой сирттиг дилги келди – деп-тур.
- Ой черниң дилгизи мегечи болур чүве. Мээң сиртим көргер – дээрге, ол Дилгиниң сирти кып-кызыл иргин.
Демги хоочун сенгеш, база балдызын берийтип каап-тур. Демги Дилги хоочун көөр орта, ай балдызының бизинен, көрбеске артынан хап удуур орта, ийи караан челимнеп кааш, ойлай берип-тур. Амдыыгы черге хоочун база-ла суг куду барып, челимниг караан чуп алгаш, дагын кээп-тур. Хоочун темир терээн улаштыр кезип, бичии чер калыр орта, бир Каарган кээп-тур иргин. Оол тургаш Каарганга аайтып тур:
- Мени бо Челбеге-хоочун чиир деп барды, ада-ием мени саткаш, көжүп чоруй барды, мээң үш Тайгам бар чүве. Сен оларга дыл чедирип бээр сен бе? – деп дилеп тур.
- Ай, таптыг болду, сээң ынчап олурарыңны көөр болган-дыр мен, ‘каак-куук’ – дээрге, оол ажынып:
- Сени мен ок-чам-биле өлүр адып каар мен – дээрге, Каарган ойлап ужуп чоруй баар иргин.
Ынчап тургуже Кускун кээп-тур иргин. Кускунга аайтыр орта:
- ‘Куук-каак, ок-чам-биле адар мен’ дээр ийик сен, таптыг болду – дээш, Кускун ужуп чоруй баар.
Унуун ынчап олургу чедир Үгү кээп хонуп тур иргин.
- Мээң үш Тайгамга дыл чедирер аргаң бар бе? – деп үгүнен сураар иргин.
Үгү тургаш:
- Мен дүн чоруктуг, күндүс чоруй албас мен, чүү-даа болса дыл чедирерин бодап көрейн деп-тур. Чиге мурнуу күн үнер чүктен үш кызыл тоосун кел чоруур болса, өөрүп-каткырып олур, соңгу чүктен чаңгыс куу тоосун кел чоруур болса, ыглап-човап олур – деп чагып кааш, Үгү чоруй барып-тур иргин.
Эртенинде күн дээр орта, чиге мурнуу чүктен үш кызыл тоосун кел чыдар иргин. Оол өөрүп-каткырып тур иргин. Терек-даа ужарынга таяап каап тур. Челбеге-хоочун тургаш:
- Сен ам чүүңге өөрүп-каткыра бардың, ам өлүр шааң болду – дээрге, оол тургаш:
- Сени чиир үш Тайгам дээ келди – деп-тур.
Челбеге-хоочун:
- Чүү дидир сен – дээш, ай балдызын алгаш, кыдыында турган көл куду кире халый барып-тур.
Үш Тайгазы келгеш, оолду темир теректен дүжүрүп алгаш, ‘канчалдың’ дээрге, оол ‘ынчалдым-мынчалдым, Үгүге дыл дамчыткан ийик мен’ деп аайтырга:
- Ол Челбеге-хоочунну бис чиир бис – дээш, оолду көл кыдыынга тургузуп кааш:
- Сен көл куду көрүп олур. Элээн болгаш көл чалгып куу-куйбак хан үнер болса, өөрүп-каткырып олур, хан көлдүң иштинен үнүп келир болса, ыглап-човап олур – дээш, үш Тайгазы далай куду шурап кире берип-тур.
Унуун оол көрүп олургуже, далай чалгып, көвүктүг-көвүктүг кызыл хан үнүп-тур иргин. Оол:
- Үш Тайгамны өлүрген иргин – деп, мөөреп ыглап олуруп-тур иргин.
Ынчап олургуже, куу-куйбак хан үнген соонда, үш Тайгазы Челбеге-хоочуннуң даман-даяан үзе-чара соп, ызырып алган үнүп кээп-тур.
- Челбеге-хоочунну чок кылдывыс, ам күрүн-чуртувуска чоруукай – дээр.
Оол көөрге, бир Тайгазының холу одурлуп каап-тур. Дем далай куду кире халыыр орта, демги Челбеге-хоочун бир Тайгазының даманын ай балдызы-биле одура шаап-тур, ооң ханы иргин. Оол тургаш, бир Тайгазының будун шарып бергеш, үш Тайгазын эдертип алгаш, чадаг чоруп каар иргин. Ынчап ийи-үш күн чоруп олургаш, демги Тайгазы:
- Манагар, бичии амыраакай – дээр иргин.
- Чүүден түвектиг чүвел, бичии болгаш амыраакай дээр, бис чоруй берээкей – деп ажынып тур.
Унуун ол Тайгазын чааскаандырзын каапкаш чоруп тур. Демги Тайгазы казылып тур иргин. Артынга калгаш, Ала-Бөрү болайн, алдынга калгаш Алыр-Аза болайн, сени кулугурну – деп, казылып калып каап тур.
Оол ийи Тайгазын эдертип алгаш, оран-чуртунга чанып кээп-тур. Демги бир Тайгазы казылып калып тур. Ол шагда Бөр деп чүве турбаан иргин. Унуун соңгаар Бөр деп чүве бүткен иргин. Аза деп чүве база турбаан иргин. Ол шагнан эгелеп Аза деп чүве бүткеш, кижи өлүр болган иргин.