Шаг төөгүде Сүт-Хөлдүң өөжүнге сарыгларларның өгбези Адакан деп аңчы кижи чурттап турган. Чаңгыс кара-ала инектиг тос алышкы улус-тур. Адаканныг кезек ая-дузак салып, аң- мең биле-ле амыдырап чораан, аргажок ядыы улус иргин.
Адакан ашак бир-ле кежээ аң одары көрүп чорааш чанып орда, хөл өөжүнде буга кыңгырткайндыр бустап турар бооп- тур. Бо кандыг аайлыг буга боор деп ашак пат-ла кайгап хонгаш, даң бажында туруп келгеш көөрге, чаңгыс инээниң чанындан тей дег улуг ак буга хөлче кылаштап бар чыткан. Ол буга бустаан ояар барза-барза, хөлдүве көзүлбейн кире берип-тир. «Өршээ дадайым! Бо чүү деп оран-таңды ээзи багай инээм эдерип кааптары ол?» деп, Адакан ашак ол орта кезек дүүреп хөлзээн-даа.
Кара-доңдак күс-даа хадып эрткен, харлыг-дүвүлуг кыжы-даа улуп эрткен. Ам чазык-чаагай час дүшкен мындыг. Тайгалар аразынга агарар-ла чүве — Сүт-Хөл. Ооң чиргилчини эзимнерге хуулгаазын торгу көжеге дег, бирде көстүп, бирде чидип каап, өкпең өңнүг хек-даваннарның чалбырааш кызыл шеңне чечээниң өң-чүзүнүн хуваай челээштелип-ле турган.
Адакан ашак частың бир-ле ындыг магалыг, чаагай эртенинде инээниң көңгүрээзин көөрге, дүжер чыгай берген бооп-тур. Туда кадарбааже хоржок-ла-дыр мону дээш, ашак инээн кадарып чорда, оозу долгадып төрүп чадай берип-тир оо. «Yүлезин шыдаваан малды ам канчаар, хей-ле бызаазы-биле кады өлзе хайыраан инээм каража-ла болур ыйнаан» дээш ашак инээн кезип тургаш, бызаазын чаларадып алган. Черге
төк кээп дүшкеш-ле, тура халааш, дешкилеп турар, кайгамчык-даа улуг чаагай шилги-ала бызаа бооп-тур.
Алышкылар ала бугазын аактыг-кээктиг чаш уруг-биле дөмей азырап туруп-тур. Оозу хунаннап тургаш-ла, үш кулаш ажыг узун дурттуг, адан дег бедик чаагай ала буга болган.
Тос алышкы ала бугазынга ушкажыпкаш, Самына-Сынының ындында Ак-Саяк тайгазындан олча-омактыг аңнап-меңнеп, амыдырап-чурттап турганнар-дыр. Алды сыынның эъдин өл багны дилип туруп арттыныпкаш, алышкылар Сүт-Хелде Хөлчүктүгге аалынга саяктадып келирге, ала бугазы турар-могаардан улам эъди изип, аал чанында өг дег чоон дытка чогдурун дүрбүп бустааш туруп бээр. Ол буганың өгениринге өг дег чоон дыттың бажы саглаңайны бээр; ооң чочагайлары черже сыдырткайндыр тоглап туруп бээр.
Ынчап баар орта, тос алышкы «Бугавыстың саадының ханы ам база саамчый берген-дир» — дээш, тос пашты эккелгеш, ханнап аксып алгаш, сарыгларларның бүгү арбан чонунга ону хооруп бээр турган чүве-дир.
Ол үеде Хөлчүктүгнүң чоон дыдының чаны-биле эрткен сарыгларларның кенээттери беглеп, хүндүлеп эртип турар чүве дээн. Ам-даа Хөлчүктүгде ол Чоон-Дыттың орну алды хана өгнүң орну-ла ояар дазыл-соргаа өдектели берген чыдар.
Бай Ажык-Карак деп кижи ол эвээш-биче, ядыы-самдар сарыглар деп улусту мынчап шоодуп турган дээр:
Хөлчүктүгнүң чангыс дыды
Салбаңайнып туру-ла бе?
Хөөкүй ядыы сарыглары
Чалбарып-ла турулар бе?
«Саасканнарның караа чаарда, сарыгларларның караа чагда» деп кочу чугаа база-ла ооң аксындан үнген чүве-дир.
Ажык-Карак ынчап турган хирезинде-ле Адаканның ала бугазы кырааш өлүрге, ооң сөөк бажын «Бо ыдыктыг малдың бажы, ону мен алыр мен» деп туруп, ону оорлап алгаш, улуг аптарага суккаш, Кызыл-Тайга кырынга шыгжап алган. Оозун чылдың-на дагып турган. Ажык-Карактың малы ынчангаш бажын ашкан дижир.
Сарыглар деп улустуң өгбези ала бугазындан чарылган соонда, ооң салгалы база катап ядарааш, Ак-Ооруу, Алаш-Аксы, Эдегей чедир амыдырал сүрүп быдараан чүве дижир.
Кыс-Халыыр
