Тываның соңгу кызыгаарында Арбайлыг-Арт деп улуг арт бар. Шаг шаанда Хемчикке тараа тарывайн турган. Үрезин безин чок үе-дир ол. Бир аңчы кижи соңгаар Хакас чурту ажып чорааш, аңаа улустуң тараа тарып чип, байлак тодуг амыдырап турганын көргеш, чеже-ле мал эъди чип амыдыраар боор, чер-чуртумга барып, бо тараа деп чүвениң үрезинин тарып өстүрүп көрейн адырам деп бодап алган.
Ол шагда кызыгаар эртери берге турган. Ынчангаш, биеэги аңчы арбай үрезини садып алгаш, ону чажырып эрттирер аргазын тыппайн, кежегезиниң дөзүнге катай өрүп ап-тыр. Аңчы кызыгаарны мүн-не билдиртпейн эртип кээп, арт ажып оргаш, аңаа улуг шуурганга таварышкаш, аъдындан азып, хөртүкке бастырып өлген чүве-дир.
Чай эртип, күс дүжүп турда, ол артка Хемчиктиң дииңчилери элээн каш арбайлар саглая үнүп келген турганын көрүп каап-тырлар. Ооң чанынга соңгаар ашкаш читкен эжиниң оттуун тып алганнар. «Хөөртүй бо каш борбак үрезинни оран-чуртунга чедирер деп чорааш-ла, амы-тынын оскунган-дыр ийин күжүр, ооң эчис-күзелин боттандыраалыңар, оолдар» дээш, олар арт кырында каш дөс арбайларны ууштап алгаш, боошкунга эккелгеш, Хемчикке тараан. Тараа-даа чаагай үнүп эгелээн, эрлер барба-барбазы-биле өстүрүп баяан чүве дээн. А ол ачылыг-буянныг эрниң үрезинин ооң эш-өөрүнге хумагалыг өстүрүп дамчыдып берген арттың адын оон бээр-ле Арбайлыг-Арт дээн дээр болгай.
Кыс-Халыыр
