Бир-ле катап кыдат хаанга ийи кончуг дөмей оолдар чаргылдажып чеде берип-тирлер.
Хаан олургаш:
Кай бар чыдыр силер?— деп айтырган.
Оолдарның бирээзи тургаш:
― Бистиң кайывыс ачамның оглу болур ирги, мен бе азы бо шулбус бе?— деп мындыг чугаалап-тыр.
Хаан шулбусту ашактың оглу-дур, демги оолду шулбус-тур деп айыткан иргин.
Ол ийи оол оон чоруткаш, үш хой кадарчыларынга ужуражы бергеннер. Кадарчылар көөрге, оолдуң бирээзи ыглап чоруур, а өскези каттырып чоруур мындыг бооп-тур.
Чүге ыглап чор сен?— деп, оолдан кадарчылар айтырып-тыр.
Оол тургаш:
― Бис хаанга чаргылыг баргаш, оовусту үстүрүп ап чордувус. Ынчаарга хаан бо шулбусту ачамның оглу, а мени шулбус-тур сен деп айыткаан, ынчангаш муңгарааш ыглап чор мен — деп-тир.
Кадарчылар:
― Хаан силерниң чаргыңарны меге шииткен-дир, бис үзүп берээл — дээш, оолдарга элээн ырак чер айтып бергеш, мынча деп-тир:
― Дуу оортан чаржып келир силер. Кым мурнай бо доңга иштинче кире бээр болдур, ол кижи адазының оглу болур — деп-тирлер эвеспе.
Оолдар-даа чаржып үнүпкеннер. Шулбус демги оолду эрткеш, доңгаже караш-ла дээн. Кадарчылар доңганың аксын «так бөөшкүннээш, оолга тутсуп бергеш, хаанче чоргузупканнар.
Оол хаанга баргаш, кадарчыларның чүнү кылганын чугаалааш, доңгада шулбузун берген иргин. Хаан боданып олуруп каап-тыр.
Ооң соонда хаанга ооң ажылчыны ашак кээп-тир эвеспе.
Хаан чүге келдиң деп айтырарга:
― Чаргы үстүрүп ап чор мен. Аалымче акша чорудупкан кижи мен, ону чедирип бээр дээн кижи аалымга чедирбээн, мону үзүп берип көрүңер, хааным — деп-тир.
Хаан акша чедирип бээр ужурлуг кижи-биле чугаалашкаш, ашакка:
― Сен аалыңче акша чорутпаан, мегелеп олурар кижи-дир сен дээш, үндүр сывырыпкан иргин.
Оон ашак демги кижизи-биле чоруп олура, биеэги үш кадарчыга таваржы берип-тир. Ол кадарчыларга ашак төөгүзүн тө каап берип-тир.
Кадарчылар база-ла:
Хаан шын эвес шииткен, ону бис үзе шиитпирлеп бээр бис — деп-тирлер.
Ынчангаш акша ээзи ашакка болгаш акшаны чедирип бээр болган кижиге:
― Ол акшаларга дөмей кылдыр балгаштан тудуңар — дишкеннер.
Ашак акшаларын кара хевээр туткан иргин, а демгизи чадап каан. Ынчангаш акшаны ашактың чорутканы шын бооп-тур. Ол херек дугайын хаанга барып чугаалап-тыр.
Хаан боданып, чогум чүү мындыг кадарчылар тыпты берди дээш, ара-албатызын эдерткеш, оларга чеде берип-тир. Баарга, кадарчылары бора тей кырында сайзанактаан турганнар. Ол орта хаан тейни кастырып эгелээн. Оон сес буттуг сандан ширээ уштунуп келип-тир. Ооң соонда демги кадарчы оолдар херек-даа үзе шиитпирлеп албастааннар. Хаан ол ширээ тывылган черге хоорай туттурган. Ынчангаш ону уруглар сайзанаандан бүткен дээш «бээжин» деп адаан. Бээжин шала ием черде турар, чүге дээрге шаанда оон ширээ ушта казып турда, чамдыя берген тей дижир.
Кыс-Халыыр
