Хөндергейниң саттарынга Хайыракан деп шолалыг Бадый- Кара дээр мөге кижи чораан. Бир-ле катап Бадый-Кара өжээргээш, Сеңгин-Чаңгының ийи аъдын оорлап эккелген дээр. Сеңгин-Чаңгының эштенчилери аъттарны Бадый-Кара алгаш барып-тыр дижи берген. Ынчаар орта Сеңгин-Чаңгы он мегезин эдерткеш чорупкан. Олар аалдың адаанга ынча-мынча чоруп олурда, аалдың эр улузу арыгже дезипкен. Хайыракан аалга чааскаан арткан.
Сеңгин-Чаңгы өг чанынга кээп дүшкеш, өгге кирип кээп:
― Адын кымыл?—-деп, Хайыракандан айтырган.
― Адым Бадый-Кара-ла, а сээң адың кымыл, кижи өлүрүп чоруур Сеңгинчик дээри сен сен бе?— дээн соонда, Хайыракан от адаанда чыткан сыра чарты сегирип алгаш, Сеңгин-Чаңгының ийи мегезин доңгайты шаап дүжүрген. Чаңгы боду дезип үнүп чыдырда, моюн дөзүн орта тудускан. Оозу база доңгая кээп дүшкен. Хайыракан мөге дүште-даа чок, барып таакпылап олуруп алган. Ынчаар орта демгилери дегийт үне халышкаш, дезип чана берген.
― Сеңгин-Чаңгыны коргудар кижи Хайыракан болбаспа!— дээн чугаа-соот Хөндергей ишти дыргын апарган дээр.
Хайыраканның адазы Орус деп аттыг база мөге ядыы кижи чораан чүве-дир. Ооң уруглары адазының адын адавас дээш, орустарны «ыйгылактар» дээр турган. Хайыракан мөге-шыырак болгаш, байларны эттеп-соп туруп, оларның эдин, малын хунаап алыр турган. Ол Сарыг-Дөңгүр деп садыгжы орус эштиг турган.
Оозунга келгеш-ле:
― Чаа, кандыг барааннар барыл, таныш?— дээр.
Оозу барааннарын чиң-чиңи-биле эккеп салгаш;
― Мону болгаап көрүңер, мону болгаап көрүңер — дигилээр.
Хайыракан барааннарны үзе каап алгаш:
― Че, санап көрем, таныш, каш шары өртектиг-дир?— дээр.
Сарыг-Дөңгүр «ийи шары өртектиг бараан-дыр» дээр болза, Хайыракан оозун алгаш чоруткаш, байлардан азы чок болза хазы бай Төрежиктиң, хөй шарызындан ынча шарыны үзе сүрүп алгаш, садыгжыга эккеп бээр.
«Ол тенек кижини чоп кончуг көгүдүп турар силер» деп демги байлар хомудаар.
Сарыг-Дөңгүр садыгжы тургаш:
― Ону мен соялыктатпас27 болдур мен ийин деп каар.
Саттарның кончуг Мээрең-Демичи дээрзи Хайыракандан үндүрүг алырындан ынчангаш коргар чораан дижир.
Кыс-Халыыр
