Азыраан малы-даа чок, дөрт хана самдар өглүг, үш уруглуг Мөге Шанажык деп кижи Аяңгаты, Чыргакы ол ынчаар көжүп чурттап чораан. Даа, Бээзи кожууннарга найыр-наадым болган черлерге бо-ла шүглүп үнер кижи турган. Ындыг боорга, байларның аңаа хөңнү чогу-ла кончуг; ону шүүлдүрбес дээш, олар хөрлеп, катап салып, канчап-даа турар дээр. Ынчап баарга, Шанажык улам эъди изип, улам маргыжып хүрежир, адаан дээш ана өлүр; аптара болган аңгайган хөректиг, узун, делгем- даа эр-дир. Ону уур аът-даа ховар. Буга каскан, улуг куда дүшкен черлерге хүрежир дээш, адап-сурап чадаг-ла чедип келир мөге турган. Хүрешкен соонда ыяап-ла шүглүр эр-дир.
Чеже-даа шүглүп кээрге, байлар ооң ажы-төлүнге ажыктыг шаңнал-даа бербес, харын кочулап шоодар боорга, Шанажык хорадааш, байларны кезек оорлаар апарган. Бир-ле катап мөге Хемчиктиң Ак-Ооруунга чурттап турган Бай-Караты деп кижиниң чылгызындан семис бе оорлап алыр дээш базып чоруп каан. Шанажык хөй чылгыны хем кызаазынга чыгап тургаш, эң-не бедик чаагай көстүп турган бора малды шалбалап мунгаш, хапкан. Мөге кижиниң аарындан эмдик мал безин мөгбээн-даа.
Шанажык Хемчикке халдып кээрге, туттай берген чыткан. Дага чок эмдик мал кыламага буруур боорга, мөге эр чүү боор ийик, оозун чүктепкеш, кеже берген. Аалынга халдып кээп эртенинде көөрге, кижи дээр-даа аргажок чараш бора аскыр болган. Чок-даа кижи болзумза, чылгы баштыңы үре төлдүг малды соп канчаар мен, ындыг эвес, мону аппарып садыпкаш, сувай беден солуп алыйн адыр дээш, дүн дүжерин манап орда, аскырның ээзи .бо истеп чедип кээп-тир.
― Мал баштыңын канчап согар дээш хараадааш, дедир аппарып салыптар деп олур мен — деп, Мөге Шанажык Бай-Каратыга мону чугаалаан.
― Ядыы-даа болзуңза, чазый эвес-тир сен, малды чарашсынып,
харааргап билир, угаанныг эр-дир сен, кады чоруулу, сувай беден берейн — деп-тир, аскырның ээзи.
— Хереглезиңзе, малым берип чоруур мен, мооң соонда мени оорлавайн-на чоруп көр — деп чалынгаш, Бай-Караты Мөге Шанажыкка чиш кылдыр сувай безин берип каан чүве дээр.
Ооң соонда Мөге Шанажык күжүм чок эвес, оорланып чоор мен, тараа тарып чип чурттаайн деп боданы берген. Бир чазын-на Шанажык мөге арык сумун казып белеткеп алгаш, чаңгызынга шары ачылап чеде берген.
― Сеңээ бээр шары кайдал, байларга безин тараа тарыыр чер тывылбайн турда, солунуңну аа.— деп, херик бай ону кочулап каан.
― Аяңгатының Сарыг-Белге чааскаан буга казып, илиир, андазын белеткээш, ийи-даа кижиге артар чыгыы эки хөрзүннүг черни суггарып кааш, чаңгыс силерни-ле ээ көрнүр ирги бе дээш келдим, шары чок болза, ам канчаар, өске улус-биле демнежир бооп-тур мен ийин — дээш, Шанажык үнүп бар чораан. Ол орта харам байның «эки чер» деп сөстен чилбизи хайнып келгеш, ооң соондан:
― Эртен көргей-ле бис, шары артыкталы бээр чадавас — деп кышкырып-тыр.
Мөге Шанажык ыяш андазынын дөрт каът баг-биле дыннааш, хөрээнге баглапкаш, кадайынга андазынны тудускаш, боду шары орнунга кадыг шириин караңнадыр, чымчак шириин бузурадыр чүткүп чоруп турда, харам чаңгы бо чортуп орган.
― Көрдүң бе, чаңгы кээрге, андазынны хараган-даа бодавайн черже шыыңайндыр киир тудуп тур шүве, кадай — деп, Шанажык бүдүү оозун чагый тыртып каап-тыр.
Чаңгы келгеш, ол кижиниң күжүн кайгап, эдере чортуп турган. Андазын бир улуг хараганга хептелген соонда, дөрт каът өл баг күжүр эрниң күжүнге шыдашпайн үстүп чаштай берип-тир оо!
Мөге Шанажык дүште-даа чок:
― Хараганны деп алгырзыңза, хайыраан баамны — деп, кадайын кончуп туруп-тур.
Чаңгы бажын чайгаш: — Ол хире өл баг үстүрүн билбес, шынап-ла шары күштүг кижи-дир сен, агбайым — деп, ооң күжүн көрүп магадааш, ам- на демнежирин бодай берген. Ынчангаш хөй шарыларын эккелдиргеш, Шанажыктың чааскаан суггарып каан черинге хөй тараа тарыдып ап, бак кежи дүжүп, мөге эрниң шыктыг чулуун соруп эгелээн. Чаңгы ынчап чылдың-на шарызын ачылатса-ачылатса улам байып, чоорту ам ол черниң ээзи апарган.
Хөөкүй Шанажык байларга ынчаар кыстырза-кыстырза,
төрээн черинге чурттаар аргазы чок бооп, ажы-төлүн, самдар өөн чүктеп алгаш, Өвүр Саглыдыва кылаштап ажа берген.
Ол калга, дөрбет аразынга каш чыл хоргастанып чурттааш, алым өреге туттуруп, бергедеп келгеш, тараалаң ары чарык чуртун сактып, база-ла дедир көжүп ажып каан. Өре негээн он ажыг дөрбет ону эттээр дээш, ооң соондан сүрүп чорупкан. Аъттыг дөрбеттер чедир шапкылажып кээп көөрге, Шанажык Чыргакының улуг артын өрү кадайын, уругларын чүктеп алган бо үнүп бар чораан.
Дөрбеттер ону көргеш, бо-даа кижи бержип болбаан мөге амытан-дыр дишкеш, дедир-ле шаап чорупканнар. Мөге Шанажыктың хөрээниң сөөгүнге дилги төрүп өзүп турган чүве дээн деп, Аянгатының кырганнары чугаалажыр.
Кыс-Халыыр
