Шаг шаанда каң чудуруктарлыг Хаан-Көгей тайга биле Тес-Хем иелээн алышкылар болур деп ыяк дугурушканнар иргин. Улуг хазы болур Хаан-Көгей тайга бир-ле катап Тес-Хемге өөрүшкү-маңнайлыг чедип келгеш, саналдаан:
― Чиге мурнуу чүктүң элезинниг ховулары кезээде кадып, кургап чыдар-дыр. Сени ынаар чалап бадыргаш, ол черлерге көк-ногаазы хөлбеңнээн, чигир-чимистиг үнүштери чиндиңнээн, тараа-быдаазы дазыр шөлдерге саглаңайнып чалгаан, кайгамчыктыг байлак оран кылдыр хуулдурарын бодааш, сээң саналың айтырар дээш келдим. Чүү деп бодай-дыр сен, дуңмам?
Тес-Хем кончуг аянныг үн-биле кыңгырткайндыр ырлап бадып чыткаш, ол сөстү дыңнааш, хеп-хенертен хатка дойлуп, чалгаан ышкаш, шиилээн-шаалаан доңгун үн-биле харыылаан:
― Чок, ынаар барбас мен. Ук үнүп, төрүттүнген судал-дамырым-даа соңгу чүкте ужарларлыг Улуг-Хем-биле ханы төрел. Канчап-чооп-даа бол, Таңды-Ууланы ашкаш, Улуг-Хемге барып каттыжар мен.
Ынчангаш шуут ынаваан чүвең иргин.
Каң чудуруктарлыг Хаан-Көгей тургаш:
― Бичиилери улугларының чугаа-сөзүн ыяап-ла дыңнап, хүлээр ужурлуг чүве. Сен мээң хеймер дуңмам-дыр сен. Өске хөй чүве чугаалавайн, бээр бадып олур — дээш, каң салаалары-биле мурнуу чүкче угландыр, каш ханы бугаларны шыя каапкан. Тес-Хем олче көрүнмейн-даа, барыын-соңгу чүкче кара черни чара шаап, хая-дашты казырадыр бадыпкан-дыр оо.
Хаан-Көгей хорадавас боду хорадап келгеш, Тес унунда амгы улуг-биче Хайыраканнарның турар черинге бадып чыткан хемниң бажын доза, бедик кырлаң оорганы каң чудуруктары-биле чалдап үндүрүпкеш, сугну моондактапкан. Ынчалза-даа суг элээн хөөлбектенип тургаш, бедик оорганың барыын-мурнуу талазында чавыскалак черинден чире шаап бадыпкан-дыр оо.
Хаан-Көгей көрүп тургаш:
— Бир-тээ ындыг болганда, сени мооң мурнунда чурттап чорааның ышкаш, чырык хүн көрбес, караңгы чер иштиниң оранынга чурттадыр мен — дээш, элээн ырап бадып чыткан сугнуң бажын доза, ханы-ханы, кожа-кожа беш-алды үттерни каң салаалары-биле үттеп кииргилептерге, Тес-Хем чер иштинче шоругайнып кире берип-тир.
Үр-даа болбаанда каң чудуруктарлыг Хаан-Көгей тайга дуңмазының черже кирген черинге келгеш, дыңнаалап турарга, Тес-Хем ырак чер иштинде дүлейзимээр үн-биле ишкирнип ыглавышаан:
Моон соңгаар маргышпас мен.
Моон мени камгалап ал.
Күжүр акым, ршээп-ле көр,
Хүннүг черже тыртып ап көр
—деп, кээргенчии кончуг чаннып чыткан.
Хаан-Көгей биче боданып чоруй, черже кирген сугнуң адаанче каш баскаш болаткан чудуруу-биле черни сирт кылдыр деже шашкаш, ол-бо талаларынче оңгаар-дескээр алгыдыр иткилепкен. Чер иштинден суг өөрүшкүлүг, каткы-хөглуг кожаңайндыр дүндүүштелип үне халааш, Хаан-Көгей акызының каң чудуруктарын чуп аштавышаан, ошкап, чыттааш, өске бичии хемнерни бодунче кыйгырбышаан, Успа-Хөл деп далай болу бергени ол дижир-ле болгай.
Кыс-Халыыр
