1942 чылдың август ай. Тыва черге улуг байырлал дүшкен - чон ТАР-ның тургустунган оюн байырлалдыы-биле демдеглеп турган. Кызылче эң шылгарааннар: мурнакчы хойжулар, чылгычылар, саанчылар, тараажылар чедип келген. Эң шыырак мөгелер - мындыг улуг туржук, бичии-даа байырлал олар чокка эртпес улус база чыылган.
Эң кол спортчу мөөрейлерниң бирээзи тыва хүреш болуру чөптүг болбайн канчаар. Ол чылын 128 эң төлептиг мөге республика найысылалынга чыглып келген. Тываның араттың революсчу шерииниң аъттыг-шеригжизи Бегзи-Хуурак Донгак база бодун оларның эң хоомайы эвес мен деп санап турбайн канчаар. Чүге дээрге ол чүгле бодунуң эскадронунга чаңгыс эвес удаа тиилээн эвес, а өске-даа хөй хүрештерге шүглүп турган болгай. 1942 чылдың августа ол дуржулгалыг мөгелерден чүзү-биле-даа дудак чок турган.
Бешки салыг. Шииткекчилер коллегиязының шиитпирин ёзугаар ийи хоочун мөге - Балчий-оол Донгак биле Куулар Чамыяң оларга онаан амалап алыр эргени тывыскан. «Арзылаң» деп бедик ат эдилээн К. Чамыяң шөлче Бегзи-Хууракты кыйгыртып алган. Аныяк мөге аңгадай бербейн, ат-сураглыг, сүрлүг удурланыкчызы-биле деп-дең хүрежип тургаш, адак соонда онаан октап алган. Элээн каш чыл дургузунда кижиге октадып көрбээн К. Чамыяң Б.-Х. Донгактың күжүн, аргалыын хүлээп көргеш, аңаа «ТАР Арзылаңы» деп бижиктиг содаан белекке берген.
Тываның эң шыырак мөгези, аъттыг-шериг эскадронунуң сержантызы Бегзи-Хуурак Донгакты ол үеде кожа Совет Эвилелинге болуп турган болуушкуннар: фашистер-биле каржы-дошкун дайын дүвүретпес арга чок болган, ынчангаш ол фронтуже эки тура-биле чорударын дилээн рапортту бижээн. Дилегни хандырып, каш ай эрткенде, аъттыг-шеригжи эш-өөрү-биле кады эжелекчилерге удур бирги тулчуушкунга киришкен.
Украинаның Погорельцы суурда акы-дуңма чевээ бар. Маадырлыы-биле өлгеннерниң аразында Бегзи-Хуурактың адын бижээн. Ооң өлгениниң дугайында медээни дайынчының ада-иези база ап, оглу ээп кээр бооп деп идегелин чидирипкен. А дайын соонда хенертен өөрүшкүлүг медээ тарай берген: «Бегзи-Хуурак фронтудан ээп келген-дир!». Чүү болганы ол?
Погорельцы чанынга тулчуушкунга aap балыгланган дайынчыны өске кезектиң санитарлары алгаш барган чүве-дир. Ровно, Киев болгаш Смоленскиниң эмнелгелеринге эмнеткеш, өске дивизияның курлавырынга база катап фронтуже чорупкан. Румыния, Венгрияны хостаарынга киришкен, а 1944 чылдың Октябрьда база катап балыглаткан. Чүгле 1945 чылдың апрельде ээп чанып келген.
Б.-Х. X. Донгак тайбың амыдыралга база бодун чүгле эки таладан көргүскен - төрээн черинге, ажыл-агыйынга 36 чыл дургузунда карак кызыл малчыннап ажылдаан. Ол хөй дайынчы болгаш күш-ажылчы шаңналдарның эдилекчизи, амыдыралын ак сеткилдиг чурттап эрткен, Ак-Тал суурнуң бир чаа кудумчузун ооң ады-биле анаа эвес адап каан.
Алган дөзү:
1. XX чүс чылда Тываның алдарлыг кижилери. – Кызыл: Тываның ном үндүрер чери, 2004.
2. «Тываның алдарлыг мөгелери» (Знаменитые борцы Тывы) / С.Ы. Ооржак. – Кызыл: Тываның ном үндүрер чери, 2005. - Ар. 111.