Тыва национал хүрешке янзы-бүрү хөй маргылдааларга октадып көрбээн алдарлыг мөге Чамыяң Сегбеевич Куулар 1908 чылда Чөөн-Хемчик кожууннуң Шемиге малчын өг-бүлеге төрүттүнген. Чажындан-на ада-иезиниң ажыл-ижин кылчып, арат амыдыралдың аар-бергезин танып билип өскен.
Шаандагы Тывага мөгелерниң күш-шыдалы биле мергежилин барымдаалап, оларга янзы-бүрү ат-дужаалдар, шолалар тыпсыр турган. Чылдар эрткеш, Чамыяң Куулар -«Арзылаң» деп ат-дужаалдың эдилекчизи апарган. Ол хүрежири-биле шөлче үнүп кээрге, улус ону ады-биле адавас, а Шеминиң Арзылаңы дээр болу бергенинде кижи кайгаар чүве чок.
Чамыяңның тура-соруктуг аажы-чаңы биле мөге мөзү-шынары элээди назынында-ла хевирлеттине берген - ол ынчан чажыт өөрү-биле хүрежиринге аажок ынак болуп, үргүлчү-ле тиилелгеже чүткүүр турган. Аныяк оол күштүг, аваангыр кижи бооп өзүп келгеш, он беш харлыында-ла хүрештиң янзы-бүрү аргаларын эки билип ап, эш-өөрүн үргүлчү октаар апарган.
Шаанда Тывага мөгелерге хамаарылга онзагай болуп, олар дээш чоргаарланыр, оларны хүндүлээр, өрүүртен шилип каан, дээрниң күштери-биле харылзаалыг кижилер деп санаар чораан. Шак ындыг хүндүткелди, ат-алдарны Чамыяң Куулар база чаалап алган.
1935 чылда Чамыяң Куулар ТАР-ның тос кожуунунуң байырлалынга тураскааткан хүреш маргылдаазынга бир дугаар киришкеш, шүглүп үнген. Беш чыл дургузунда - 1939 чылга чедир Куулар Чамыяңны октап шыдаар мөге Тывага тывылбаан. Мөге бодунуң үезиниң араттары дег, мал малдап, арбай тарып, уруг-дарыын өстүрүп чораан. Хүрежир чайлыг үени черле тып алыр турган.
Чаныш-сыныш чок мөге мөзүзүн, тура-соруун Чамыяң Сегбеевич беш оглунга дамчыдып берген. Ооң ажы-төлү эртем-билиглиг, төлептиг кижилер апарган. Улуг оглу партия-совет ажылынга чораан, а өске оглу, Валентин, колхоз-совхозтар удуртуп, көдээ ажыл-агыйга ажылдаан. Уруу, Клара Чамыяновна, Ленинградтың Островский аттыг театр институдун доозуп, Тываның культуразының алдарлыг ажылдакчызы болгаш республикада билдингир кижи апарган.
Арзылаң Чамыяңны дөртен чылдарда, ооң хөй-ле чажыт өөрүн ышкаш, политиктиг кезег-хемчеглерге таварыштырган. Чоннуң дайзыннары, контрреволюсчу идегеттерге, чижээ, ТАР-ның Сайыттар Чөвүлелиниң Даргазы Чурмит-Дажы Сатка (соонда барып ол боолаттырып каан) дузалап турган деп буруудаткаш, хүрежир эргезин казаан. Ынчалза-даа улуг мөгениң ат-сураа чон аразынга чиде бербээн. Улус ону салым-чаяанныг, аныяк мөгелерниң элээн каш салгалынга чырык үлегер болган, оларны өстүрүп кижизиткен, Тываның төөгүзүнде изин арттырган алдарлыг мөге кылдыр сактып чоруур.
Алган дөзү:
XX чүс чылда Тываның алдарлыг кижилери. – Кызыл: Тываның ном үндүрер чери, 2004. - Ар. 310.