(1921-1980)
Чаа-Хѳл кожууннуң Ак-Туругга 1921 чылдың май 1-де тѳрүттүнген. Даштан, ыяштан кайгамчык уран-шевер чүүлдерни чазап, чонуп кылыр улуг ус-шевер, Тываның уран чүүлүнүң алдарлыг ажылдакчызы. Черзи Монгуштуң чурттап чораан черинге Байыр Байынды база чурттап, ажылдап турган. Салым-чаяанныг ол ийи кижиниң оруу тудушкан болгаш шевер чүүлдерни бүдүрер деп ниити күзел-сорук, салым-чаяан оларны сырый каттыштыр эвилелдештирген.
Байыр Байынды 1936 чылда ТАР-ның улустуң уран-шевер бүдүрүлге артелинге ажылдап кирген. Кижилерниң амыдыралынга эргежок чугула аптараларны, сандайларны, ширээлерни ол чараш кылдыр чазап, янзы-бүрү ѳңнүг будуктар-биле угулзалап, чуруп, бодунуң уран-шевер талантызын кѳргүзүп, ол бүгү кылыгларга чараш, кѳрүштүг онза хевирни тургузуп турган.
1966 чылга чедир Байыр Сарыгович чонар-даштан, ыяштан уран-шевер чүүлдерни кол ажылындан хостуг үе-шагында кылып, чазанып, бызаңнап, мал азырап ажылдап чораан. Ооң уран-шевер чогаадыкчы ажылдары билдинип, алдаржып эгелээнде, ону ССРЭ-ниң Чурукчулар эвилелиниң кежигүнүнге хүлээп алган. Чогум-на ынчан ол чымыштыг, чогаадыкчы езу-биле сорук кириишкинниг ажылдап кирипкен. Ооң уран-шевер ажылдарын Сибирьниң, Россияның, Совет Эвилелиниң делгелгелеринге, барык бүгү социалистиг чурттарга, Канадага, Японияга, АКШ-ка аппарып, сонуургадып кѳргүскен.
Ооң ажылдарын чер болганга бедии-биле үнелеп турган. 1972 чылда И. Репин аттыг Россияның Күрүне шаңналынга база тѳлептиг болган. Байыр Сарыгович Байынды дириг амытаннар делегейин кайгамчык тодаргай болгаш онза чаражы-биле сиилбип, бистерге онзагай уран чүүлдү арттырган.
Алган дѳзү:
1. Заслуженные люди XX века. Государственная книга Республики Тыва. – Кызыл, 2004. – С. 245.
2. Оживший камень. Фотоальбом тувинской народной резьбы по камню. – Кызыл, 1969. – С. 78.
3. Хертек, А. С. Байынды Байыр Сарыгович / А. С. Хертек // Мелодия в камне: Биобиблиогр.указ. / Нац. б-ка им. А. С. Пушкина; Сост. Л. М. Чадамба. – Кызыл: РИО НБ, 1998. – С.12.
4. Оживший камень. Фотоальбом тувинской народной резьбы по камню. – Кызыл, 1969. – С. 78.
5. Червонная С. М. Художники Республики Тыва. – СПб, 1995. – С. 155-176.