(1927-1999)
Чүлдүм-оол Андрей Ыдамович 1927 чылдың февраль айның 1-ниң хүүнүде Улуг-Хем кожууннуң Арыг-Бажынга төрүттүнген. Адазы Ондар Ыдам (1882-1932) моол бижикти билир, тоолдаар чораан, чурттап өскен чери Улуг-Хемниң Алдыы-Шынаа. Ол черге мал-чер ажыл-агыйлыг улус-тур. Ондар Ыдам ашак номдан кончуг тоолдап чораанын бичии Андрюша хөлчок эки билир. Адазы номну чүгле көргеш, тывалап тоолдап орар, илдик-даа чок очулдурар турган. Ол черге Арганчык деп дүжүмет чораан. Ол кижи база кончуг тоолдап чораан. Ламалар база хөлчок тоолдап турганын боду сактып чугаалаар. Андрей оларның даңны атсы тоолдаар тоолун улуг сонуургал-биле дыңнап, доктаадып ап чораан. Ол дыёнап алган тоолун кандыг-бир ч\вени кылып тургаш, иштинде боданып тоолдаар, ооё соонда ол тоолун ыяк билип алгаш, өөрүнге тоолдап бээр чораан.
Андрей Чүлдүм-оолдуң дыңнап чорааны, тоолдаар лама Шыырап-Хелиё шыырак тоол ыдар чораан. Ол ышкаш Суваң деп кижиниң ыткылаар тоолдарын дыңнап, өөренип ап чораан. А.Ы. Чүлдүм-оолдуң ам билир тоолдары «Эрге-Сыйбың», «Арбамыкай», «Эргек-Мерген» болгаш чамдык «Кезер» бөлүктерин Андрей Чүлдүм-оолдуң адазы тыва национал хөгжүм херекселдеринге кайгамчык ойнаар чораан. Ооң салдары-биле Андрей игилге, бызаанчыга чаш уруг ыглаарын, буга бустаарын, хам хамнадырын, кара-дуруяа эдерин кара олчаан кылдыр ойнадып билир. Ынчангаш ол хылдыг хөгжүм херекселдеринге ойнап билир салым-чаяанныг болган. Ооң бичии 7 харлыг, 9 харлыг, 12 харлыг оолдары сыгыртып билирлер. Кызыл хоорайга база ойнап, уран чүүл көргүзүүнге киржип, мактал-шаңналдарны ап келгеннер.
А.Ы. Чүлдүм-оол тыва чадаганның хөөнүн мандолин хөөнүнге киирип алгаш уран, чараш кылдыр ойнагылаар. Чүлдүм-оолдуң чугаалап турары-биле алырга, Кызыл адаанда ам ол чарыкта туруп турар Ээрбек улузу чадаганны 12 хылдыг кылып алгаш ойнаар. Ол суурда Кавалдай Мария (Ээрбек сумузунуң шаанда даргазы чораан Семис-оол деп кижиниң кадайы) чадаганга хөлчок ойнаар.
А.Ы. Чүлдүм-оол бодунуң репертуарын аажок байыдып, чүгле тоол, тывызык эвес, харын өске-даа уран чогаалдың хевирлерин хандыр үнелеп чоруур болгаш күүседип билиринге бодун албадап шыдаан дээрзин ооң херек кырында мергежили херечилеп турар.
А.Ы. Чүлдүм-оол ам бодунуң билир тоолдарын боду бижип турар. Ооң ыдып чорааны, дыңнап чорааны болгаш чамдык уттундура берген-даа тоолдарының репертуары:
«Өскүс-оол» деп тоолдар
«Эрге-Сыйбың»
«Арбамыкай»
«Эргек-Мерген»
«Бумбаадай»
«Бокту-Кириш биле Бора-Шээлей»
«Караты-Хаан»
«Номчу-Хаан»
«Кыдат илбизинге өөренген оол»
«Балыкчы Багай-оол»
«Тос шилги аъттыг өскүс-оол»… дээш оон-даа өскелери ады уттундура берген бооп турар.
Алган дөзү:
Салчак В.С., Монгуш У.О. Архивный указатель фольклорных материалов Андрея Ыдамовича Чульдум-оола к 90-летию со дня рождения. – Кызыл: Типография КЦО «Аныяк», 2017. – 28 с.