Арапчор Алексей Дүгерович

03.09. 1924 - 17.01.2009

Тыва шүлүкчү, аас чогаалдың чыыкчызы, Тыва Республиканың Чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү, РСФСР-ниң школаларының алдарлыг башкызы.
Тыва Арат Республиканыӊ Таңды кожуунда Межегейде Эртине-Булак деп черге төрүттүнген.

Кызылдың күрүнениң башкы институдун дооскаш, үр чылдар дургузунда школа башкызы кылдыр ажылдап чораан. Бижик бөлгүмүнден эгелээш Бай-Хаактың,

Кызылдың  2 дугаар школаларынга, башкы мергежилдиң түр эрттер салбырын болгаш Кызылдың күрүнениң башкы институдун дооскан. 1942 чылдан тура  Сүт-Хөлдүң  Кызыл-Тайгадан эгелээш Эрзинниң  шупту суурларынга 20 чыл иштинде башкылап, школага директорлап чораан.  Туранның  1, 2 дугаар школаларынга 18 чыл ажылдаан. Ооң соонда «Шын» солуннуң культура килдизинге корреспондентилеп чораан. 1986-1994 чылдарда ТДЛТЭШИ-ниӊ бижимел чогаал болгаш аас чогаал секторунга эртем ажылдакчызы кылдыр ажылдап турган. Институтка ажылдап турган үезинде улустуң ырылары, кожамыктары, тоолдары болгаш тоолчургу чугаалары дээн ышкаш тыва аас чогаалды чыып, улуг ажылды кылып чораан.

Чогаал ажылынче 1943 чылда кирген. Шүлүкчү  С. Пюрбюнуң өөреникчилериниң бирээзи. Ол «Кадарчының ыры», «Сеткилдиң ыры» дээш өске-даа номнарны бижээн. Школаларга башкылап тургаш, улустуң аас чогаалын чыып эгелээн болгаш «Тыва улустуң мифтери болгаш тоолчургу чугаалары» деп номну 1995 чылда чырыкче үндүрген. Ооң шүлүктери «Крестьянка», «Семья и школа» сеткүүлдерге парлаттынган болгаш орус, моол, казах, якут дылдарже очулдурттунган. Ооң 70 ажыг шүлүктеринге композиторлар  В. Көк-оол, А. Чыргал-оол, Р. Кенденбиль, Д. Хүреш-оол, В. Тока, Х. Чүлдүм-Сүрүң, Б. Чамбыт, Б. Кенеш, Б. Каадыр-оол, А. Йомужап ырыларны чогааткан.

Ооӊ бижээн чогаал номнары: «Кадарчының ыры» (1964); «Сеткилдиң ыры» (1967); «Идегелдиң отчугажы» (1971); «Өшпес оттар» (1975); «Хайгаарал» (1981); «Эр салым» (1991); «Чүректе идегел» (1998). 

 

Алган дөзү:

1.    Ученые ТИГИ / сост. М. П. Татаринцева. – Кызыл, 2005. – Ар. 17.