21.12.1926 – 27.09.1997
Төөгү эртемнериниң доктору, хөй-ниитилел эртемнер академиязының чиңгине кежигүнү, Тыва АССР-ниң эртеминиң алдарлыг ажылдакчызы, «Тываныӊ XX чүс-чылдыӊ ачы-хавыялыг кижилери» деп хүндүлүг аттыг.
Тес-Хем кожууннуң Чыргаланды сумузунга малчын өг-бүлеге төрүттүнген.
Кызылдың 2 дугаар школазын мөңгүн медаль-биле 1947 чылда дооскаш, Л.Ю. Аранчын 1952 чылда Ленинградтың университединиң Чөөн-чүк салбырынче кирип алган.
Ю.Л. Аранчынның моон соңгаар шупту чуртталгазы ТДЛТЭШИ-биле харылзаалыг болган. Ол дараалаштыр институттуң бүгү эртем дужаалдарын ээлеп туган – биче эртем ажылдакчызындан даргазынга чедир. 1961-1966 чылдырда ол нам ажылын кылып турган, ооң соонда 1966 чылда институттуң даргазынга томуйлаткан болгаш 1994 чылга чедир институтту башкарып турган. Бо чылдар тургузунда институт саны-биле болгаш шынары-биле өскен, ол үеде көвей эртемннер кандидаттары, докторлары белеткеттинген, институттуң материалдыг курлавыры быжыккан.
Ю.Л. Аранчын – чаа болгаш эң чаа Тываның төөгүзүнүң улуг тускай эртем шинчилекчизи. 1958 чылда ол «Тыва Совет Эвилелиниң Ада-чурттуң Улуг дайынының чылдарында» деп темалыг кандидаттың диссертациязын камгалаан. 1982 чылда «Эртем» дээр ном үндүрер черге (Новосибирск) ооң «Тыва чоннуң социализмче төөгүлүг оруу» деп монографиязы чырыкче үнген. 1986 чылда бо-ла темага ол докторнуң диссертациязын камгалаан.
Ю.Л. Аранчын – кезек монографияларның чогаадыкчызы (автору): Тыва Совет Эвилелиниң Ада-чурттуң Улуг дайынының чылдарында. – Кызыл, 1955; Улуг орус чон-биле кады. – Кызыл, 1964; Алдан маадырларның тура халыышкыны. Кыска төөгүлүг очерк. – Кызыл, 1985; Тываларныӊ культуразы: чаӊчылчааны болгаш амгы үези- Кызыл. – 1988. Ооң бижээн эртемниг чүүлдери 70 ажа берген, оон аңгыда Тываның төөгүзүнге демниг бижээн ажылдарының бөлүктери болгаш эгелери, ооң иштинде ийи томнуг «Тываның төөгүзү» (М., 1964), Тыва республиканың хереглекчи кооперациязының экономиктиг төөгүзү (Новосибирск, 1996) болгаш «Тываның төөгүзү» деп чаа үндүрүлгезиниң бирги томунда (Новосибриск, 2001). Үр чылдар дургузунда ол ТДЛТЭШИ-ниң үндүрүп турган «Эртемниг демдеглелдериниң», чыындыларының харысаалгалыг редактору болуп турган. Ынчангаш тыва болгаш моол аас чогаалдарын база бижип, очулдуруп турган.
1976 чылда Ю.Л. Аранчын «Эрниң экизи Хан-Харангуй» (Кызыл, 1976) деп моол маадырлыг тоолду тыва дылче очулдургаш, парлап үндүрген.
Ю.Л. Аранчын улуг эртем-организациялыг болгаш хөй-ниитиниң ажылдарын чорудуп турган: Тыва АССР-ниң Дээди Чөвүлелиниң бешки чыыжының даргазы, Бүгү-Россияның төөгү болгаш культураның тураскаалдарын камгалаар ниитилелдиң тыва салбырының даргазынга соңгудуп, Совет-Моол найыралының ниитилелин баштаар чериниң кежигүнү болуп турган. Азия болгаш Африка чурттары-биле чаӊгыс эп-сеткилдиӊ Советтиг Комитединиӊ кежигүнү кылдыр чаӊгыс удаа эвес соӊгудуп турган.
Чазактың шаңналдарын ап турган: «Хүндүткел демдээ» (1970), «Улус-чоннар найыралы» (1986) деп орденнерлиг. «Кур черлер шиӊгээдип алганы дээш» (1973), «Күш-ажылдыӊ хоочуну»(1985) «Шылгараӊгай күш-ажыл дээш. В.И. Ленинниӊ төрүттүнгенинден бээр 100 харын алдаржыдып демдеглээри», «Тиилелгениӊ 50 чылы» (1995) деп медальдарлыг. Моол Арат Республиканыӊ «Найрамдал» (Найырал) деп медальдыг.
Алган дөзү:
1. Ученые ТИГИ / сост. М. П. Татаринцева. – Кызыл, 2005. – Ар. 15-16.