сентября 2018

Бир черге Аскыр-Дагаа өөрүн эдертип алгаш чоруп чораан. Мурнуу чүктен салбар кара Куш ужуп келгеш хонупкан. Чугаалажып таныжа берген. Оон: “Кай баарың ол?” – деп айтырган. “Соңгу чүкте улуг наадым болур, ынаар барайн, тонум багай, тонуң берем, Дагаа” – деп дилеп-тир. Аскыр-Дагаа кончуг каас тоннуг турган. Оозун уштуп берген. “Эртен болза эртен, кежээ болза кежээ эккеп бээр мен” – дээш, кедип алгаш, соңгу чүкче чоруй барган. Ол ояар барган.
Ам Аскыр-Дагаа эртен болза эртен, кежээ болза кежээ: “Доос куш, тонум эккел!” – деп эдип-ле турар апарган.
 

Чок болуп читпес сен,
Чочагайың үнүп кээр.
Барган хевээр барбас сен,
Бай ыяш хевээр үнүп кээр сен. 

Алган дөзү:

Тос таңдым,
Долаан бурганым,
ϴршээ, Хайыракан!
Чонум хереглээрге,
Кезип тур мен,
Чоон ыяжым кезип тур мен.
Саңым салып тур мен,
Чажыым чажып тур мен.
Ужурар дээш, ужурбадым,
Кезер дээш, кеспедим,
Хереглээш, кестим,
Анаа-ла кеспедим,
Ажыглаар дээш, кестим.

Алган дөзү:

Эки чүвени
Бээр чалгып турзун!
Багай чүвени
Ыңай чалгып турзун!
Хайыракан, өршээ, өршээ!
Аар олчазындан
Бээр чалгып турзун,
Хайыракан!
Аң-меңинден
Бээр чалгып турзун,
Хайыракан!
Улуг эмиглиинден, хайыракан!
Улуг мыйыстыындан, хайыракан!

Алган дөзү:

Мунган аътка
Човаг чок,
Муңгаш черге чажырба.
Аал-оранга кээрде,
Арбын олчаң көргүс.
Бот угбас
Чүктээшкинниг болзун!
Аът угбас
Артынчактыг болзун!
Алтай таңдым, бээр көрүн!
Ал-бодуң човатпазын!

Алган дөзү:

Доозуннуг Кызыл-Тайгам,
ϴршээ, Хайыракан!
Элезинниг ээр Хемчиим,
ϴршээ, Хайыракан!

 ***

Каң, хүлер ышкаш от чаяачым

Каң, хүлер ышкаш от чаяачым,
ϴршээ, Хайыракан!

***

Арттың улуу мында болзун

ϴөр-өнер ыяштарым,
Янзы-бүрү, чүзүн-баазын
Чаламалар баглап берейн
Бээр көр — бегере көр.
Мээң дилээм белен хандыр
Бай ыяжым — мончактыым.
Башкы Таңдым, багым арыт.
Бачыдым ырат,
ϴршээ, Хайыракан.
ϴршээ-өршээ!
Аастыгга амзатпаан
Ак чемим дээжизин
Аяк-таваам-биле авап көр.
Эриннигге эмзетпээним
Эъдим-чемим дээжизин
Ээгип сундум,
Эглип ап көр,
ϴршээ, Хайыракан, өршээ-өршээ!
Сарыг-ногаан чочагайлыг,
Салбак чараш бүрүлерлиг,
Санап четпес
Сая-түмен будуктуг,

Оран-таңдым, өршээ!
Сарыг-ногаан чочагайлыг,
Сарыг салбак бүрүлерлиг.
Санап четпес
Сая-түмен будуктуг
Тейлеп ханмас тел ыяш,
Байлап ханмас бай ыяш,
Буга өөрү бызаалыгдан,
Аскыр өөрү кулуннугдан.
Челе, хөне өөрү хурагандан,
Сарыг баштыг
Оолактың куду-сузу, курай-курай,
Сарыг сыдым
Куду-сузу, курай-курай.

Каптагайның
Каас-коязы —
Кайгамчыктыг
Бай-ла ыяш,
Делегейниң
Тергиин каазы —
Тел-ле ыяш!
Хам-на ыяш!
Калбак арга
Аразында,
Кара эзим
Ортузунда
Кара чааскаан,
Кайгамчыктыг,
Каас-коя ыдыктыг сен.
Артыш саңны,
Аржаан сугну,
Аъш-чемниң
Үстүн сунуп
Агым-көгүм
Азып, баглап,
Тейлеп тур мен,
Дагып тур мен.
Мөгейиңер!
Саглаңнаңар!
Мөөрүкке, кертикке
Чайнап турар,
Чырып турар
Тел ыяш, хам-на ыяш!

Хааннар, беглер ордузунга
Саадавыткан, хоом.
Арттар, сыннар аксы
Хаглы берген, хоом.
Кодаа далай
Доңа берген, хоом.
Улуг кижи чааш болур,
Хоожу боор, хоом.

Алган дөзү: