Оол, келин ийиниӊ чажы узун, чараазы хоюуг кырганнар болур болзун. Дѳрт чүгүнен ай хүн херелтеп, сес талазынан кежик буяны делгерээн, ыш чок кызыл оду кѳстүг, бус чок кызыл шайы белен кудуглуг, таваг долган чемниӊ дээжилиг, дажыыр долган суксуннуг,
Ѳрү эрткенин ѳнчүдүп,
Куду эрткенин хондуруп,
Ага кижээ амыр-чаагайлыг (мендилиг),
Бѳдей долган оол, кыстыг,
Буурул баштыг,
Буржак диштиг кырганнар болзун!
Овааныӊ улуу силерге болзун
Олчаныӊ улуу биске болзун,
Арттыӊ улуу силерге болзун,
Аас кежик биске келзин!
Тая аскырныӊ, саары болзун,
Тарлаӊ буганыӊ, мойнаа болзун,
Харнан ак болзун,
Хѳвеӊнен чиик болзун!
Сѳстен чиик болзун,
Сѳѳктен кадыг болзун!
Адыш ѳйбес чымчак болзун,
Салгын эртпес ныгта болзун.
Буганыӊ мoйнaa болзун,
Аъттьӊ саары болзун!
Алаӊгы эдээӊни адыл малыӊ чаза баскан,
Мурнуу эдээӊни уруг-дарыыӊ баскан;
Кым дээн аттыг,
Кымныы дээн алдарлыг,
Ажы-тѳлүӊ кѳвей,
Азыраан буяныӊ санаттынмас;
Аас кежииӊ улуг,
Уран шевер,
Улуг дарган келин бол!
Саваан дугуӊ хѳвеӊ болзун,
Саваажыӊ бажы салмараӊ болзун,
Кѳвүк ышкаш чиик болзун.
Хѳл ышкаш чайык болзун!
Чиигиӊ-биле чорааш,
Аарыӊ-биле түш,
Олут биске болзун,
Олча сеӊээ болзун!
Арыг сөөгүйүмнү көдүрген,
Ажыг долгаамны үлешкен,
Агый-буурул энемниң,
Арык-түмен чаяаны дээр.
Алдын сарыг уураанан
Азырап-эмискен,
Аңгыр куштуң давыраа кептиг турарымда,
Агый-буурул энейимниң увай
Эмииниң сүдү,
Эдээнге эдектээн.
Ооң-биле мени мынчаар
Эжиндирген болгай аан.
12. Барыын-соңгу чүгүйүмнү
Айтып берген, бо Бай-Алдай!
Чүс сес сүмбер сөөгүйүмге,
Сиңирип келген, чаяаннарым!
Чамбы-дип бүдерде,
Чараа-чечен чаяап тур.
Чаңгыс чаяр алчыырым,
Тес-Хем кожууннуң девискээринде Хорум деп чер бар. Ол Ырлаар-Хорумнуң турар черин улуг назылыг кижилер дорт адавас, Улуг-Хемниң Хендергениң Оңгача чоогунда турар дижир.
Ырлаар-Хорум чанынга чеде бээрге, янзы-бүрү аялгалар дыңналыр дижир. Ол аялгаларны дыңнаарга, хектер чаржып эткензиг боор, дээлдигеннер чаржалажып эткензиг боор, бөлүк кыстар ырлашканзыг боор, бөлүк оолдар игилдээнзиг боор дижир.
Бир кырган ашактың оглу хой кадарып чоруткаш, чиде берген. Улуг акылары Ырлаар-Хорум чанынга чеде бээрге, удуп чыдар болган дижир.
Өдүген тайгазының девискээри чүве. Каттап чораан бис. Бир одагга беш кижи чораан бис. Улуу мен мен. Хенертен суггур чаашкын частап келгеш. Дораан соксай берди.
- Көрүнерем! Көрүңерем! Булут аразында узун кудуруктуг Улу мунган кижи чор! – деп алгыра бердим.
- Чүве-даа көзүлбейн-дир. Кижи кырыырга, угааны баксыраар чүве дижик. Бо кадай назылап кырааш, угааны алдаан боор – деп, чанымда чораан бир уруг чугаалады.
Меңээ бо төөгүнү Кол Дуганчының уруу, 1921 чылда төрүттүнген, алыс боду черле Тожу чурттуг Анчымаа угбай чугаалап берген чүве.
Чер бүрүзү тускай ээлиг болур. Чер бүрүзүнүң ээзи аңгы-аңгы болгаш тускай-тускай болур.
Таңмалыктың ээзи кедергей онза эзерлиг аъттыг эр кижи дижир. Таңмалыктың ээзи хомудалдыг өглерге кирер, хомудалы чок өглерге кирбес. Таңмалыктың ээзи дүне када хомудалдыг өонге чедип келгеш, аъдын ыяшка баглап кааш, боозун өгге чөлендирип каар дижир.
Таңмалыктың ээзи хомудалдыг өөн дүне када эргип келир.