Шожукаа ашак Соруктунуң чыжырганалап турганын көрүп алгаш, сөөлүнде кээп:
― Ол чүвеңни канчалдың?— деп айтырган.
Сорукту олура:
― Арагачы дезиг, мегечи оолдарга бериптим-не—деп-тир.
Шожукаа олура:
― Ээ, оона мыйызынга аскаш, салыпкан болдуң бе,
ам?— дээн.
Сорукту олура:
― Оона мыйызында астына берген болза, ораңгы мыйызы-биле оора каккаш, ап ал даан23— деп-тир.
Кыс-Халыыр
Ону тудуп хоругдаар дээн шериглер кел чыдарын баш удур билгеш, Шерги-Дарга Кара-Хыйыракка чыткан аалындан үнүп чорупкан. Ол кылаштаан хевээр Хемчикке, ийи кожа ойбак хараалча кыйыынга келген. Шерги-Дарга даңзазын, үстүнде хараалчаның кыйыынга каапкаш, таакпызының хавын адаанда хараалчада осче кедирилдир октапкаш, ийи идиин дедир кеткеш, келгени изин чандыр баспайн кылаштап чоруп каан. Кезек чоруп олура, арыг иштинге чудук кырлап чоруп, келген изин ам-на будап кааш, ону удур истеп чоруп олурган шериглерден доора былдап чоруй барып-тыр.
Эрткен чүс чылдарда улуг тулчуушкуннарга чылча шаптырган моол шериг ол черлеп эртип чыткаш, «Шими, шими» деп-ле чоруп турар болган. «Шими» дээрге, тывалаарга сүт дээн чүве-дир.
Аштаан-түрээн шериглер көк үнүп, мал сүттенип турган ол черге келгеш, тарак-хойтпак ишкеш, амырап, карак чырааш, оът-сиген, чечек-чимис көргеш-ле, «шими, шими» деп алгап-йөрээп чоруп турганы ол чүве-дир.
Шээр малды семиртирде,
Шеми бажы сериин чайлаг
-деп чоннун ырызында безии шынап-ла алдаржаан байлак хем-не болгай, бичиизинге-даа чанныр эвес.
Кыс-Халыыр
Чаа-чалбактан дескен хоозураан чон Саглы, Бора-Шай баштары-биле тудушкаи ол хемге келгеш, турлагжып, сегереп, чыргал тып чурттап тургаш: «Бо-даа магалыг бай, чыргалдыг оран-дыр!»—деп турган чүве дээн. Оон уламнап ол хемни Чыргакы деп адаан чүве дээр.
Кыс-Халыыр
Бурган башкы хоран кылып олургаш, оозун шыгжавайн, дашкаар үне берген. Бурган башкының өөнге ооң шавылары артып калганнар.
Ол аразында чылан чылбыртып чедип келгеш, шавыларны бурган башкы деп бодааш, хомудал кылып:
- Кандыг-даа чүве бистерни, чыланнарны таварышкан-на черинге чылча базар, эът чиир амытаннарга белен чемиш болган, кандыг-даа камгаланыр чүвевис чок, кончуувусту, биске камгаланыр чүведен хайырлап, кээргеп көрүңер – деп дилээн.
Шавылар көөрге, чыланның даван-даяа-даа чок, чүгле соястап чоруур, кээргенчиг амытан бооп-тур.
Биеэ шагда кырган иелиг ийи алышкы чурттап чораан чүве-дир. Ол үш иешкилер азыраан мал-маган-даа чок, кончуг ядыы улус турган. Ийи алышкы, чүү боор ийик, кырган иези-биле, беш ая огун чүктеп алгаш чоруп каан-дыр эвеспе. Тоолайлыгга кээп-тирлер. Бир-ле чалым хаялыг черге кээрге, ында те-чуңма деп чүве бажын ажыр өскен бооп-тур. Багай-оол, Куу-Сарыг ийи алышкы те-чуңмага аязын салып каарга, төрүүр четкен те аяга кире берип-тир. Оон эмиин ол-ла хевээр оя кескеш, кырган иезинге хымыраан шайын сүттеп берип, те-чуңмазының эъди-биле азыранып чурттап туруп-турлар.
Чоокта чаа болган чүве-дир ийин.
Мээң чуртум Эъжим бажынга ийи кижи аңнап чораан чүве-дир. Бирээзи ашак кижи, бирээзи аныяк оол. Күскү дииң үези. Аныяк аңчы бир өзен иштинге хөй дииңге таваржы берген. Ол хүн олча-даа хөй, эгин, курлак сыңмастаан. Оолдуң өөрүшкүзү-даа аажок чораан. Кулаанга бир-ле черден аянныг, чараш хоюг ыры дыңналып кээр апарган. Ол-бо талаларже көргүлээрге, чүве-даа көзүлбес. Ыры дыңналып келирге, бо-ла дииңнер көстүп келгилээр болган. Оолдуң хей-аъды көдүрлүп, омак-сергээ дендээн.
Шаанда Хан-Дээрниң бетии адырынга бир хемге чеди кыс бестеп чеде бергеш, чадыр кылып ап-тырлар. Ол чадыр турган черни Чеди Кыс-Чадыры деп адаан. Чеди кыс аңаа бестеп тургаш, ойнап халчып турда, бирээзиниң бажында боошкунунга чинчизи үзүлгеш, черже төктү берген.
Кыстар чинчизин черден четче чыып чадап кааннар. Оон олар: «Хайыраан чинчивисти ынчап төп алдывыс. Ам тывылбас-тыр. Чинчивистиң орнунга бо черни Чинчилиг деп адап каар-дыр» — дишкеннер.
Оон бээр-ле аңчылар Чеди Кыс-Чадырынга хонуп, эртип тургаш, ол черни төөгүлеп чугаалашкаш, Чинчилиг деп адаар апарган чүве дээр.
Биеэ шагда чүвең иргин ам. Бир лама улуг хемни хемелеп кежип келген олурда, ол хемниң кыдыынга чурттап турган балыкчы оол ламаның чанынга кылаштап кээп-тир.
Лама тургаш:
― Аалың кайдал, адың кымыл, оолак?— деп-тир.
Оол тургаш:
―Аалым-даа чок, адым Чечен ийин, башкы — дээн.
Лама олургаш:
― Чечениң кайы хирел, оолак?— деп-тир.
Оол тургаш:
― Чечен менде, чечек черде — деп-тир.
Лама олургаш:
― Чечен-не кижи-дир сен, сенден он чүүл чүве айтырайн, чугаалап бер — деп-тир.
Оол тургаш:
Алдан-маадырларны туткаш, доскаар иштинге чүгле баштары көстүп чоруур кылдыр бектээш, тевелерге чүдүргеш, бажын кезип шаажылаары-биле Улаастайже алгаш барган.
Оларны аңаа аппарып, үш хемниң белдиринде турган шораанга28 хоругдап каан. Шой аптаралар иштинге үттен чүгле бажы көстүп олурар кылдыр бирээ-бирээлеп олурткаш, шоочалап каан, караңгыда кажаа иштинде хойлар ышкаш, хөөртүйлерниң чүгле карактары кылаңайнчып олургулаар турган.