Дамырактар чыылгаш хем болур,
Тарамыктар чыылгаш, күш болур.
Хем келдейбес,
Чон чолдайбас.
Хөй мегелетпес,
Хөлеге туттурбас.
Арга ыяшты хат шимчедир,
Ажылчы чонну шын шимчедир.
Шын сөске чон ынак,
Шык черге үнүш ынак.
Чоннуң көөрү –
Шолбан караа.
Эгейни кетпеске соок болур,
Эргини билбеске сора болур.
Чон оруу чоон.
Даг дег караны
Довук дег ак базар.
Шын күчүлүг.
Бодунуң бажында теве көрбейн,
Эжиниң бажында тевенени көрген.
Корту ховаган дег,
Дезии дээлдиген дег,
Чалчыраажы сааскан дег,
Сарыыл чогу мезил дег.
Этке дажаараар,
Эътке тодар.
Чүрээ чок кижи каткыжы,
Сүдү чок мал эдиген.
Чүдерээри – чүректе,
Аштаары – адакта.
Чораан черинге шончактыг,
Барган черинге балалыг.
Аъды чүгүрүк мактадыр,
Ады чүгүрүк хоптадыр.
Чымааргайда ужур-ла бар,
Чылбай сугда байлаң-на бар.
Демниг сааскан
Теве тудуп чиир.
Демнигде – күштүг,
Тепкиштигде – быжыг.
Муң лаң орнунга
Чүс эштиг чор.
Эжишкилер найыралы
Эртине дагны тургузар.
Эртинени шыгжаарындан
Эдержириниң эви херек.
Халышкылар ынаа
Хая-даштан артык.
Малга манаг херек,
Кижээ эш херек.
Эки кижээ эш хөй,
Эки аътка ээ хөй.
Эштиң эргизи эки,
Эъттиң чаазы эки.
Өскен мен дээш, хөөреве,
Өнчүлүг мен дээш, көгүве.
Артык тенек адын мактаар,
Болбас тенек бодун мактаар.
Хөй-биле хөлзеве,
Көгээржик-биле калбаңнава.
Бардам баък,
Шалдаң соок.
Улудуруктуң азыы чидиг,
Улуургактың аксы байбаң.
Дурту кыска,
Туразы улуг.
Күштүг мен дээш хөрээң чайба.
Адыыргактың аксы байбаң,
Аскымчының чырыы чарык.
Бодуңну богдага бодава,
Эжиңни эникке бодава.
Баштай ушкан эжин каттырбас.
Булут аразындан хүн караа чылыг,
Улус аразындан ие караа чымчак.
Авага ажы-төлү артык,
Аңчыга алды-киш артык.
Ава кижи төлүм дээр,
Ажы-төлү шөлүм дээр.
Кижи төлүнге ынак,
Ыт коданынга ынак.
Уялыг куш чаныган,
Уруглуг кижи кээргечел.
Будуктуг ыяшка куш чыглыр,
Буянныг өгге чон чыглыр.
Чаңгыс кезек от болбас,
Чаңгыс кижи кижи болбас.
Чадаг чорба, аъттыг чор,
Чааскан чорба, эштиг чор.
Дын – алдын,
Хүн күзел.
Кижи өлүр,
Алдар өлбес.
Арның бодава,
Адың бода.
Ады өлүрүнүң орнунга
Боду өлзе дээре.
Хырны мурнаан,
Ады соңнаан.
Куш оглу каяа-даа ужар,
Кижи төлү каяа-даа чоруур.
Мурнаанын соңгайгызы эдерер.
Аът өлүр – баглаажы артар,
Ада өлүр – оглу артар.
Ие көрбээнин кызы көөр,
Ада көрбээнин оглу көөр.
Буура кырыыр,
Бодаган өзер.
Кижи өзер,
Кидис шөйлүр.
Сагышты ыры-биле ажыдар,
Чаяанны ажыл-биле ажыдар.
Эки кылган ажыл –
Элеп-читпес алдар.
Довурактан тодар,
Малгаштан байыыр.
Алгының чымчаа идээзинде,
Аъттың чаажы ээзинде.
Ажылдан дескен түрегге дүжер,
Билигден дескен чазыгга дүжер.
Шалыпчыда – крупчат,
Чалгаапайда – куруг аас.
Кежээниң мурнунда – хүндү,
Чалгааның мурнунда – кочу.
Хол шимчээрге хырын тодар.
Дус чокта амдан чок,
Тура чокта күш чок.
Кашты көрүп кажараар.
Мал киштежип таныжар,
Кижи чугаалажып таныжар.
Олут улузу чугаалажып хөрээр,
Чорук улузу ырлажып хөөрээр.
Шынык туткан кижээ ызырар ыт өштүг,
Шынын сөглээн кижээ тенек кижи өштүг.
Шугум чазаарда, шыгаар,
Шуугаар бетинде, боданыр.
Аспас дизе хая көрүн,
Алдавас дизе, айтырып чор.
Тайып ужар,
Даянып турар.
Дазылдыг-даа бол, турлур,
Дагалыг-даа болза, таяр.
Шаан ам, шаанда Чаң-Алдын хаан чурттап чораан чүвең иргин. Ажы-төлү-даа чок, ийи ирей-кадай чүве-дир. Чаң-Алдын хаан ара-албатызындан ийи оол азырап алып-тыр.
Оон кадайы бир оол божупкан. Чаң-Алдын хаанның ийи азыранды оглу-даа, эң хеймер оглу-даа кончуг эрес эрлер бооп өзүп келген.
Чаң-Алдын хаан ордузунуң мурнунга яблоко тарып ап-тыр.
Яблокозу каш чыл болганда, кат-чимизин берип эгелей берген.
Оон дүнениң-не эртен туруп келирге, бир чуве яблокаларын чип кааптар апарып-тыр.
Эки шагның эктинде, багай шагның бажында Каңгай-Кара хем чурттуг Өскүс-оол чурттап чоруп-тур эвеспе. Үш улуг сарыг сыптыг кестиктиг, оон башка азыраан малы-даа чок, эдилээн эди-даа чок эр иргин. Кеткен хеви сааскан кежи ала чагылыг. Күжүр Өскүс-оол чай болурга, сугнун, балык-байлаңы-биле амыдырап, кыш болурга, черниң аң-меңин тудуп чип, амыдырап чурттап чораан чүвең иргин ийин.