Тоолдар

Шаӊ-Хаан чүс сес кадынны алырга-даа,
Ype-төл чок болур мындыг болган.
Адактыӊ сөөлүнде
Ак-Ойда саадаан ачылыг башкызынга
Барып авырал кылырга:
—     Барыын чүкте чурттап турар 
Пат-Патпалчын хаанныӊ
Даӊгыназын чалап алгаш, тейлээр болза,
Ам үpe-төл үнүп болур-дур – дээн. 
Ара-албатызын бөлүп эккээрге,
Ынаар чедип шыдаар кижи чок бооп-тур эвеспе. 
Ынчап турда, чыып алган ара-албатызы 
Тарай берген соонда,
Хырайланган кызыл дилги кежи бөрттүг,
Ушпа кырган ашак кирип келгеш,

Эрте шагның эктинде,
Бурун шагның мурнунда,
Сүт-Хөл шалбаа турар шагда,
Сүмбер-Уула тей турар шагда,
Ирт-сергениң мыйызы ирип дүжүп,
Шары-буганың мыйызы чарлып чаштап
Турар шагда чүвең иргин.
Арзайтының өвүр талазы чайлаглыг,
Арзайтының ары талазы кыштаглыг,
Эртен болза эртен болган,
Кежээ болза кежээ болган
Кырган ада-иелиг,
Кажыр кара дастың
Чүү-биле чүглеп туруп кылган,
Аткан чүвезин чазып болбас
Алдын хожуула октуг,
Алдан бир адыр мыйыстыг
Бора-Хүлүк аъттыг,

 (Монгуш Байлаӊ Санчыович ыткан)

(Монгуш Байлан Санчыович ыткан) 

Чаа, Хаан-Төгүлдүр деп эрес эр-даа чораан чүвең иргин.

(Монгуш Сазыг-Хунаевич Хүргүл-оол ыткан)

Эрте шагныӊ эктинде,
 Бурун шагныӊ мурнунда,
Эдилээн эди эктин ашкан,
 Малдаан малы бажы ашкан,
Хүрээ-Кызыл тайганыӊ
Белин эжелей чуртаан,
Үстүү оранда
Алдын-Ноюн дуӊмалыг,
Тозан аът долганып четпес
Докулчак ак өргээлиг,
Эжииниӊ аксынга
Демир сандан баглааштыг,
Улуг Хамбаре,  биче Хамбаре
Ийи ыттыг,
Улуг Хамбилек, биче Хамбилек
Ийи дайзынныг
Эрниӊ эрези Хан-Хүлүк
Чурттап чоруп-тур эвеспе.
Бир чарыы ак хая,
Бир чарыы кара хая бооп бүткен.
Үжен кулаш дурттуг,

Аастыг эр чугаалажып болбаан,
Арынныг эр удур көрүп болбаан, 
Эгинниг эр көржүп болбаан, 
Хөөкуй-Кара чоруп-тур.
Эринниг эр чугаалажып болбаан, 
Эгинниг эр тутчуп болбаан кижи иргин. 
Эзеӊгизин үнерде эргингилеп үнер,
Туӊ дээн думчуктуг,
Даӊ дээн дурттуг,
Дапсы-Карала аъттыг чүве-дир.
Кара малдыӊ бажын сывырып бээр, 
Кадыг чүвениӊ бажын сып бээр, 
Кедергей-Сарыг кыдаттыг чүвеӊ иргин. 
Хөвеӊ-Сагаан деп иелиг,
Торгун-Чүзүн деп дуӊмалыг чүвеӊ иргин. 
Хөөкүй-Кара дээрге 
Эктин ашкан эттиг,

Шаан ам, шаанда Чаң-Алдын хаан чурттап чораан чүвең иргин. Ажы-төлү-даа чок, ийи ирей-кадай чүве-дир. Чаң-Алдын хаан ара-албатызындан ийи оол азырап алып-тыр.
Оон кадайы бир оол божупкан. Чаң-Алдын хаанның ийи азыранды оглу-даа, эң хеймер оглу-даа кончуг эрес эрлер бооп өзүп келген.
Чаң-Алдын хаан ордузунуң мурнунга яблоко тарып ап-тыр.
Яблокозу каш чыл болганда, кат-чимизин берип эгелей берген.
Оон дүнениң-не эртен туруп келирге, бир чуве яблокаларын чип кааптар апарып-тыр.

Эртенгиниӊ эртезинде,
Бурунгунуӊ мурнунда     
Артыштыг ала таңдыныӊ 
Баарын чурттаан,
Эдилээн эди эктин ашкан,
Малдаан малы бажын ашкан, 
Мурнай төрээн дуӊмазы чок, 
Соӊнай төрээн хазы чок, 
Боттарындан төрээн ажы-төлү чок 
Алдан харлыг Алаадай ашак, 
Чеден харлыг Челээдей куяк деп 
Кончуг бай ирей-кадай 
Чурттап чоруп-тур оо!
Хорумунче деӊнеп-шиӊнеп хавырар 
Хорум түмен козур-кара тевелиг, 
Арызынга деӊнеп-шиӊнеп 
Олчазын көөр 
Ала-була чылгылыг,
Өвүрүнче деӊнеп-шиӊнеп